19.05.2013 Views

refranes en el calendario. propuesta de análisis y clasificación de ...

refranes en el calendario. propuesta de análisis y clasificación de ...

refranes en el calendario. propuesta de análisis y clasificación de ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ENERO LA MESA-IV 270<br />

LAS COMIDAS-3<br />

3-COMIDAS, MERIENDAS Y CENAS (3)<br />

03 A8.1.01/05 (CONTINUACIÓN)<br />

11<br />

7-EN (A1b) San Julián <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a estr<strong>en</strong>a*, bu<strong>en</strong>a comida y mejor c<strong>en</strong>a<br />

* Estr<strong>en</strong>a: (CONTINUACIÓN) Y porque estos pres<strong>en</strong>tes, dichos estr<strong>en</strong>as, se hacían al<br />

principio d<strong>el</strong> año, y cuando empezaban a gozar <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te <strong>de</strong> todos los frutos, se llamó<br />

estr<strong>en</strong>ar <strong>el</strong> empezar cualquiera cosa; que por otro término llamamos <strong>en</strong>cetar, d<strong>el</strong> verbo<br />

inc<strong>en</strong>iare, d<strong>el</strong> verbo griego kaini/zw [kainizô], innovo, initior, in<strong>de</strong> e)gkai/niai [<strong>en</strong>kainiai], <strong>en</strong>c<strong>en</strong>iae.<br />

Vi<strong>de</strong> Cesarem Baronium, in Martyrologio, in Kal<strong>en</strong>dis Ianuarii. En Salamanca me acuerdo que los<br />

que pregonaban <strong>el</strong> vino <strong>de</strong> alguna taberna, cuando se <strong>en</strong>cetaba la cuba, <strong>en</strong>tre otras cosas que<br />

<strong>de</strong>cían, invocaban a San Julián <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>a Estr<strong>en</strong>a. Finalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> vocablo estr<strong>en</strong>a es latino, y le<br />

<strong>de</strong>clara <strong>en</strong> esta forma: str<strong>en</strong>a, ae, munus quod datur die festo hominis boni gratia, qualia sunt quae passim<br />

dantur, quotannis circiter kal<strong>en</strong>das Ianuarias, dicta a numero, quo significatur alterum, tertiumque v<strong>en</strong>turum<br />

similis commodi; v<strong>el</strong>uti tr<strong>en</strong>a, quae praeposita s littera dicitur str<strong>en</strong>a, ut in lite solebant antiqui dic<strong>en</strong>tes stlitem,<br />

haec ex Festo; contra Nonius, str<strong>en</strong>a inquit dicta est a str<strong>en</strong>uitate (COV: s. v. estr<strong>en</strong>a).<br />

* Estr<strong>en</strong>a: Se sitúa su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> Tatio, que reinó junto con Rómulo. Habi<strong>en</strong>do recibido éste un<br />

f<strong>el</strong>iz augurio, <strong>de</strong> las ramas cortadas <strong>de</strong> un bosque consagrado a la diosa Estr<strong>en</strong>a (Str<strong>en</strong>ia), y<br />

que se le pres<strong>en</strong>tó <strong>el</strong> primer día d<strong>el</strong> año, autorizó esta costumbre para lo sucesivo, y dio <strong>el</strong><br />

nombre <strong>de</strong> str<strong>en</strong>ae a estos pres<strong>en</strong>tes, <strong>en</strong> honor <strong>de</strong> esta diosa que presidió <strong>de</strong>spués a las<br />

Estr<strong>en</strong>as. Curiosam<strong>en</strong>te la palabra “estr<strong>en</strong>as” <strong>en</strong> catalán quiere <strong>de</strong>cir “pres<strong>en</strong>tes” sinónimo <strong>de</strong><br />

“aguinaldo” o regalos (<strong>en</strong> especie o dinero) realizados por Navidad (Noël: s. v. estr<strong>en</strong>a).<br />

G. Dice <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a estr<strong>en</strong>a, porque acaba <strong>de</strong> estr<strong>en</strong>arse <strong>el</strong> nuevo año; y lo restante, porque ya<br />

empieza a notarse ser más largos los días y la jornada <strong>de</strong> trabajo, por lo cual requier<strong>en</strong> mayor<br />

reparación alim<strong>en</strong>ticia (RM3: 299).<br />

A. En Vallés (3731 = MK: 17887) y Correas (S, 119 = MK: 14250, también <strong>en</strong> GE: 62b), <strong>el</strong><br />

nombre <strong>de</strong> “San Julián” es ocupado por “San Juan”. Las versiones <strong>de</strong> Vallés y Correas <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

consi<strong>de</strong>rarse readaptaciones d<strong>el</strong> primitivo refrán, que <strong>de</strong>bía referirse al día <strong>de</strong> San Julián<br />

como atestiguan los tempranos textos literarios que recogemos abajo, <strong>en</strong> los que no se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la segunda mitad d<strong>el</strong> refrán. El s<strong>en</strong>tido d<strong>el</strong> mismo, permite suponer que durante<br />

mucho tiempo la finalización d<strong>el</strong> año se situaba al fin <strong>de</strong> las Pascuas, coincidi<strong>en</strong>do con <strong>el</strong> día<br />

<strong>de</strong> la Epifanía (<strong>el</strong> roscón que se consume ese día es símbolo d<strong>el</strong> círculo que cierra <strong>el</strong> continuo<br />

<strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir <strong>de</strong> los años; ver “Los roscones”).<br />

El significado <strong>de</strong> la expresión podría ser próximo al <strong>de</strong> la actual “F<strong>el</strong>iz Año Nuevo” o, <strong>en</strong><br />

s<strong>en</strong>tido más amplio, al <strong>de</strong> “Bu<strong>en</strong>a suerte y próspero año v<strong>en</strong>i<strong>de</strong>ro”. San Julián sería <strong>el</strong> santo<br />

mediador para <strong>de</strong>sear (/1) o procurarse un v<strong>en</strong>turoso futuro (/2). También aparece <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Aucto d<strong>el</strong> rep<strong>el</strong>ón <strong>de</strong> Juan d<strong>el</strong> Encina. Posiblem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> refrán pudo emplearse como fórmula<br />

oral que se pronunciaba al <strong>en</strong>tregar los regalos que solían hacerse a comi<strong>en</strong>zos d<strong>el</strong> año,<br />

principalm<strong>en</strong>te constituidos por productos alim<strong>en</strong>ticios, según nos informa Covarrubias (“<strong>de</strong><br />

aqu<strong>el</strong>las cosas que son <strong>de</strong> comer”), se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>refranes</strong> como Por San Amaro <strong>el</strong> Peregrino<br />

se <strong>en</strong>cieta <strong>el</strong> botillo, o la alusión a las roscas con las que parece era costumbre obsequiar a los<br />

clérigos (Los roscones [bollos, tortas y roscas]-2).<br />

/1 El que oy nos estr<strong>en</strong>are<br />

con meaja o con pan,<br />

déle, <strong>en</strong> quanto com<strong>en</strong>çare,<br />

bu<strong>en</strong>a estr<strong>en</strong>a Sant Julián;<br />

quanto a Dios <strong>de</strong>mandare,<br />

otórgue ge lo <strong>de</strong> plan<br />

Juan Ruiz, Libro <strong>de</strong> bu<strong>en</strong> amor, estrofa 1714.<br />

1254

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!