inostrani kapital kao faktor razvoja zemalja - Ekonomski fakultet u ...

eggining of this new millenium may be warned as the time of global economics, world
economy, capital, goods and labour.
It is obvious that a lot of effort is being invested to make the first steps towards a
positive direction and to, finally, start a very long and difficult process of our integration
into EU. A necessary condition for the success is to make a clear state strategy which
should represent a product of huge intelectual efforts and wide initiative of all the segments
of our society with the purpose of establishing a deal about key directions of a further
political, economic, legislative and institutional development of frames. Spiritual, moral,
expert, institutional, technological, economic and political reparation of our society should
be a foundation to build new, European future on.
412
Key words: Globalization, world economy, liberalization, market, multi-national
companies.
1. Uvod
Pošto je istorija transnacionalnih korporacija jako duga, može se konstatovati
da se one bar ceo jedan vek unazad pojavljuju kao važan faktor međunarodnog
poslovanja. Shodno svojoj veličini, širini međunarodnih operacija i pozicijama koje
stiču u društvu, transnscionalne korporacije postaju činilac koji utiče na političke
odluke svojih vlada i vlada onih zemalja na čijoj se teritoriji nalaze njihove filijale.
Njihovo značajno prisustvo u odnosima među državama je danas očigledno i
nesporno, ali pitanje vrednosnog određivanja tog uticaja je predmet velikih sporova
i sučeljavanja u teoriji koja se bavi radom transnacionalnih korporacija.
Shvatanja o uticaju transnacionalne korporacije su najrazličitija, tj. da li su,
generalno gledano, ona pozitivna ili negativna. Naročito aktuelna je bila ovakva
vrsta teorijskih različitosti u vreme razvoja socijalizma nakon Drugog svetskog
rata. S jedne strane, postojao je a priori pozitivan i apologetski pristup
transnacionalnim korporacijama kao faktoru razvoja, nužnosti na sadašnjem
stepenu razvoja svetske privrede, nezamenljivom osloncu za razvoj privrede
nerazvijenih zemalja. Suprotno ovom, postojao je, naravno sa istoka Evrope, ali i
kod zapadnih marksista, negativan ton u opisu operacija transnacionalnih
korporacija. One su shvatane kao bezobzirni privredni džinovi koji, nošeni
interesima profita, nemilosrdno iskorišćavaju sirovinske baze nerazvijenih i
njihovu radnu snagu, a profite iznose, poreze izbegavaju, i ostavljaju privredu
drugih zemalja zakočenom na niskom nivou. Pri tome se ističe njihova
beskrupuloznost u svakoj situaciji koja je krizna i koja dovodi u pitanje njihov
profit ili imovinu. U tim situacijama transnacionalne korporacije pribegavaju
najrazličitijim oblicima političkih pritisaka za svoje ciljeve.
Međutim, ovakva stanovišta krajnosti su danas uglavnom prevaziđena, te se u
teoriji barata srednjom linijom, realnije opisujući vrline i mane prihvatanja stranog
kapitala. Tome je doprinelo i bavljenje ovim pitanjima u OUN, te izrada kodeksa, a