inostrani kapital kao faktor razvoja zemalja - Ekonomski fakultet u ...

Transnacionalne korporacije se najviše angažuju u oligopolističkim industrijskim
sektorima koje karakteriše značaj stalne inovacije i marketinga. Uloga im je sve
veća zbog dinamike razvoja, važnosti u svetskoj trgovini, a nalaze se u sektorima u
kojima je došlo do najveće centralizacije i koncentracije kapitala, a gde doprinose i
da se one i povećavaju. Na primer, 25 najvećih transnacionalnih korporacija imaju
na raspolaganju finansijski kapital kao 200 sledećih na lestvici. Svojim širenjem
transnacionalne korporacije stiču sledeće prednosti: mobilnost kapitala, pristup
međunarodnim tržištima, koncentracija potencijala, ekonomiju velikog obima,
dugoročno planiranje. Diversifikacija omogućava velike profite izvozom
tehnologije. Transnacionalne korporacije su u mogućnosti da proizvode jeftinije, da
eksploatišu sirovine, iskoriste poreske i carinske olakšice, koriste povoljnije
zajmove, menjaju oblik proizvodnje i unapređuju marketing. Transnacionalne
korporacije se najčešće formiraju u oblastima elektronike, naftne, hemijske,
čelične, mašinske, elektro, automobilske, prehrambene i duvanske industrije, u
bankarstvu i turizmu.
Posmatrajući sve navedene karakteristike, nijednoj se ne može poreći važnost,
ali se može izdvojiti nekoliko najznačajnijih:
a) veličina -jedna od osnovnih karakteristika koje se vezuju za pojam
transnacionalnih korporacija, mada neke od modernijih definicija nemaju takvih
odrednica; obrti i profiti transnacionalnih korporacija se mere milijardama dolara, i
mnoge od njih su jače i od najrazvijenih zemalja sveta; na listi 100 najvećih i
najrazvijenijih 50 mesta bi zauzele transnacionalne korporacije, a 50 države.
b) rasprostranjenost-ostvaruje se u različitim oblicima i, najčešće, u etapama;
počeci su u spoljnoj trgovini, proizvodnoj kooperaciji, a najviši stadijum su
inostrane direktne investicije. Inostrane direktne investicije su redovan način
prodora na strana tržišta i to: ili kupovinom većeg dela akcija, ili izgradnjom novog
preduzeća na tuđoj teritoriji svojim sredstvima, tehnologijom i kadrovima;
c) savremena tehnologija - u neraskidivoj je vezi sa postojanjem
transnacionalnih korporacija kao korisnicima, ali i stvaraocima iste (kroz naučnoistraživačke
delatnosti). Izvoz tehnologije je značajna stavka u obrtu
transnacionalnih korporacija među, pre svega, razvijenima; u ostalim
slučajevima,transnacionalne korporacije nastupaju sa restriktivnom poslovnom
politikom-nepovoljnim režimom eksploatacije, precenjivanjem, ograničenjem i
zabranom izvoza; zabranom davanja licence; na taj način se istraživačke i razvojne
aktivnosti strogo kontrolišu i uglavnom, ostaju u okviru transnacionalnih
korporacija razvijenih zemalja (smatra se da 2/3 ovih korporacija otpada na SAD,
Japan i Evropu);
d) hijerarhija između matice i filijala-obavezna je i očigledna, mada,
uglavnom, ne i formalno naznačena. Svaka jedinica ima autonomnost, u skladu sa
lokalnim pravnim sistemom, ali je ekonomski potčinjena matici. Transnacionalne
korporacije redovno uspostavljaju ovako centralizovan sistem poslovanja i
upravljanja, gde se pravne odluke uvek donose u centru. Vezanost za maticu, koja
uglavnom nije formalna, obezbeđuje se finansijskom i tehnološkom zavisnošću. Na
416