inostrani kapital kao faktor razvoja zemalja - Ekonomski fakultet u ...

adnika (inženjera i drugih stručnjaka u proizvodnji i istraživačko – razvojnoj
aktivnosti), indeks stručnosti (stručni / nestručni radnici) i ukupni izdaci za obuku.
Preliminarna ocena (takva je zbog nedostatka podataka) pokazuje da strane firme
zapošljavaju 20% više stručnjaka nego domaće firme, čak posle prilagođavanja u
pogledu veličine (mereno ukupnim brojem zaposlenih). U proseku za sve sektore,
strane filijale upošljavaju više stručnjaka nego domaće firme, poseduju
kvalifikovaniju radnu snagu i troše više na obuku nego slične domaće firme.
Međutim, postoje očigledne razlike kad se sektori ocenjuju pojedinačno.
2b. Indirektni efekti na domaće firme i druge učesnike
Indirektne efekte SDI je teško analizirati jer su potrebni detaljni podaci na
nivou firmi i grana. Strane filijale moraju da dolaze u vezu sa brojnim domaćim
učesnicima iz sličnih sektora i organizacijama neproizvodnog sektora kako bi
poslovale u jednoj privredi i te interakcije čine jedan od kanala kojim se očekuje da
se kvalifikacije i tehnološki transfer širi na ostatak privrede. Ovaj neprivredni
sektor čine univerziteti, istraživački instituti, organizacije za standarde, zaštitu
intelektualne svojine, itd., koje omogućavajau i promovišu naučni i tehnološki
razvoj. Jedan, doduše nekompletan pregled, pokazuje da u Srbiji strane filijale
ulaze u komunikaciju sa domaćim institucijama iz nauke i tehnike češće nego
domaće firme u proseku i stoga ove filijale nisu manje ugrađene u sistem
(embedded) nego domaće. Otuda to jeste alternativni kanal za transfer tehnologije i
ljudskog kapitala. Kroz te veze sa domaćim institucijama strane firme mogu preneti
znanje i know-how zaposlenima u domaćim institucijama i putem tog kanala
domaće proizvodne firme mogu imati indirektne koristi u meri u kojoj one koriste
ove iste domaće institucije. Međutim, nema dovoljno podataka o tome da bi se
ocenio obim i stvarni efekat ovih interakcija.
2c. Spilloveri na domaće firme
U velikom broju slučajeva transfer tehnologije i znanja na domaće ekonomske
učesnike može da ide preko backward and forward veza, kad MNP obezbeđuju
obuku i tehničku pomoć domaćim lokalnim snabdevačima, podugovaračima i
kupcima. Međutim, domaći proizvođaći mogu imati koristi od inostranih filijala i u
sledećim slučajevima: a) kad filijale demonstriraju nove tehnologije i nove načine
njihovog korišćenja i b) kad se visokokvalifikovano osoblje obučeno u stranoj
firmi preseljava u domaće postrojenje noseći sa sobom znanje koje je steklo u
filijali.
Praksa pokazuje da se tehnološki spilloveri preko demonstracije empirijski
teško istražuju jer learnig by watching se uglavnom odvija neprimetno. Ako su
uopšte demonstracioni efekti bili važni u ranoj fazi tranzicije, kada su dolazili
strani investitori, a domaće firme kopirale jednu ili drugu direktnu opažljivu
operaciju, to su bile operacije iz marketinga i logistike. U industriji kopiranje
proizvoda je beznačajno i često nemoguće usled pravnih propisa. Sofisticirane
85