dergi

UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORUNU 99
ortaya çıkmasından korktukları için bu şiddete isteyerek boyun eğerler. Egemenliğin
rasyonelleşmesi de, şiddetin bir egemenlik aracı olarak mümkün olduğunca
sınırlandırılmasına ve yerine bürokratik yöntemler kullanılmasına yol açar.
Weber’in modern devlete bu olumlu yaklaşımı, onun devletin şiddet tekelindeki
olası sarsıntıları, hatta sapmaları ciddi bir şekilde gözönüne almasını engellemiştir.
Meşru şiddetin devlette tekelleşmesinin şiddet sorununu çözmeyeceğini
görmüş olmalıdır, çünkü denetlenemeyen gayrımeşru şiddeti etkin bir
şekilde sınırlayabilmesi için devletin kendisinin potansiyel olarak şiddet içermesi
gerekir.
Birinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında, devlet, savaş ve şiddet bağlantısıyla
ilgilendiği ve devletiçi şiddet ile devletlerarası şiddet arasındaki bağlantıyı
gördüğü sırada, şiddet sorunu Weber için önem kazanır. Weber şiddetten
arınmışlığa inanmaz, içe ve dışa yönelik şiddeti kabul eder (Mommsen, 1974).
Şiddet, devlet elinde tekelleşmeyle, hesaplanabilir bir özellik kazanır ve tarihsel
olarak zorunlu olan amaçlara ulaşmak için bir araç olarak görülür.
Peki, bu görüşlerle Weber’in kendisinin yaşamadığı, 20. yüzyıla ait şiddet rejimleri
ve ‘makro suçlar’ arasında nasıl bir bağlantı kurulabilir? Weber’in kuramı,
Zygmunt Bauman’ın gerekçelerine dayanılarak, kolektif şiddet biçimlerine ve
deneyimlerine uygulandığında, onun gerek bürokrasi modelinden (soykırım uygulamaları
ve maktul ile fail arasındaki mesafe açısından) gerekse rasyonel davranış
anlayışı (amaçlı bir kolektif imha aracı olarak) ve rasyonalite tiplerinden
(amaç rasyonellik ile amaç ve ahlâkın birbirlerinden ayrılması) yola çıkılmak suretiyle
‘makro şiddet’i açıklama ölçütlerine ulaşılabilir. Ayrıca, Weber’in egemenlik
sosyolojisinde (Hitler ve Stalin gibi) karizmatik liderlerin açıklanmasına yarayan
noktalar da bulunabilir. Bauman, Weber’in kavrayış biçiminin Nazi vahşetinin
ortaya çıkabilme olasılığına uygun olduğunu ve bunun, Weber’in modernitenin
yapısal bir özelliği olarak değerlendirdiği rasyonalitenin ‘öngörülemeyen
sonuçları’ndan birisi olabileceğini söyleyen tek araştırmacı değildir. Ancak, sosyolojinin
bu klasik kuramının ürpertici diğer yüzünü bir yana bıraksak bile, nasyonal
sosyalizm gibi bir fenomen onun kuramsal çatısı altında yine de belirli bir
yere sahip olmalıdır. Ancak bu yapılırsa, formel ve materyal rasyonalitenin birbirlerinden
ayrılması, inanç ve sorumluluk ahlâkı arasındaki çatışma ve karizmatik
girişimlerin mümkün olabilirliği, ki bunlar ayrıca Batılı rasyonelleşme sürecindeki
çokanlamlı eğilimlere de işaret eder, şiddet rejimlerinin açıklanmasında
payına düşen katkıyı yapabilir. Ama bu durumda, devletten kaynaklanan şiddetin
meşru olduğu düşüncesinin kutsanmasından vazgeçmek gerekir.
4.4. Alfred Weber: Uygarlığın yıkıcılığı ve kültürün krizi
Alfred Weber’in kültür sosyolojisi, sosyolojinin uzunca bir süre ihmal edilmiş
ve bilinçli olarak rafa kaldırılmış disiplinlerinden birisidir. İnsanlığın kültürel