dergi

144
AYŞE ÇAĞLAR
Arzu ve hayaller tüketim statejilerinin oluşumunda, yani talebin yaratılmasında
önemli bir rol oynarlar. Ürünler sosyal anlamlar taşırlar ve hem kültürel
bir ürün hem de değer-göstergeleri olarak her zaman sembolik bir boyut içinde
tüketilirler (Lee, 1993: 17-24). Ama bu ürünlerin etrafında oluşan değer göstergeleri
ve tüketici hayalleri, adıgeçen ürünlere, bu ürünlerce yansıtılan hayat
tarzlarına, ve bu tüketim ürünleri ve hayat tarzlarıyla özdeşleştirilen sosyal
gruplara atfedilen daha geniş bir imaj ağının içine oturmaktadır. Değer-göstergesinin
oluşum biçimi değişim ve tüketim faaliyetlerinde kavranamaz (Friedman,
1995). Tüketim faaliyetlerine anlam veren ne ürünler ne de tüketicilerdir;
fakat, bağlamın kendisidir. Değişik insan grupları, aynı malı değişik biçimlerde
tüketmekle kalmazlar; aynı zamanda aynı ürünlere -bağlamın belirleyiciliğinde-
farklı değer-göstergeleri atfedebilirler (Çağlar, 1998).
Bir sosyal grubun ürünlerle ilgili deneyimleri bu deneyimin grup içindeki
oluşturulma biçimiyle çok yakından ilgilidir (Friedman). Bir başka deyişle,
ürünler daha geniş sosyal ve sembolik bir çerçeve içinde cisimlenirler. Yani insan-madde
ilişkilerini, bunların toplumsal olarak şekillendiği tarihsel ve yerel
özgül bağlamların dışında anlamak imkansızdır. Bu nedenle, tüketim faaliyeti
daima toplumsal özgüllüğe sahip olup kendisini oluşturan daha geniş bağlamın
analizini gerektirir. Bu noktada unutulmaması gereken, tüketimin sosyal, siyasi
ve iktisadi dinamiklerin birbirleriyle karşılıklı etkileşim içinde olduğu bir alana
karşılık geldiğidir. Dolayısıyla tüketim ilişkilerinin incelenmesi bize o toplumdaki
sosyal ilişkilerin doğası hakkında bir çok ipucu sunar. Bir toplumda ihtiyaçlar
nasıl karşılanır? İhtiyaçların karşılanmasında devletin, piyasanın ve o
toplumdaki karşılıklılık ilişkilerinin rolü nedir? Bu sorulara verilecek cevaplar
bireyleri sosyal hayatın içine kabul eden ya da onları bu hayatttan dışlayan toplumsal
dinamikler konusunda aydınlatıcıdır.
Kısaca, insanlar ve ürünler arasındaki ilişkiler ne kendi içinde sınırlabilir ne
de onlara kendine has özellikler atfedilebilir. Tüketim, kişisel seçimler yapan bireyler
tarafından gerçekleştirilen bir eylem olsa da, esasen köklü bir biçimde
kolektif bir faaliyettir. Dolayısıyla, tüketim analizi, ticaret, endüstri ve devlet politikaları
gibi makro projelerin yanı sıra değer-göstergelerini anlamlandıran kültürel
imajların da derinlemesine ele alınmasını zorunlu kılar.
Tüketimin bu özelliklerini takiben, belirli ürünler etrafındaki dinamiklere bakarak
Alman Türkleri’nin hem Alman hem de Türk toplumu içindeki yerlerini
inceleyebiliriz. Alman Türkleri’nin Alman ve Türk toplumuna kabul edilme veya
bu toplumlardan dışlanma sorununu bu insanların tüketim stratejileri çerçevesinden
ele almak şu tür sorular sormamıza yol açar: Alman Türkleri’nin
“ihtiyaçlar”ı ne ölçüye kadar tanınabilmiş, tatminleri ve topluma tam katılımları
ne kadar başarılabilmiştir? Sırf piyasa mekanizmasıyla karşılanması mümkün
olmayan ihitiyaçlarının tatmini için ne tür politikalar geliştirilmiştir? Belirli ihtiyaçların
karşılanması “cemaat”e mi bırakılmıştır?