dergi

62
YAEL NAVARO-YAŞIN
Ev kadını yaptığı işin verimini artırabilir. . . . Eğer kadın tabağı yıkayıp tam karşısında
duran bir rafa koyarsa yanlış hareketleri yapmayıp işinin verimini artırmış olur (Yar,
1935-36: 40).
Makaleye, uygun ve uygunsuz bir biçimde düzenlenmiş mutfakların el ile çizilmiş
örneklerinin bir karşılaştırması eklenmişti. Öğrenci yazar İncila Yar bir
Fransız kitabını referens göstermişti, ancak mutfak çizimleri Christine Frederick’in
The New Housekeeping (1913) kitabındaki mutfak çizimlerinin aynısıydı.
İlk olarak Frederick’in tasarladığı şekliyle “doğru bir biçimde düzenlenmiş mutfakta
başlıca aletler kullandıkları işlerlerle uyum içinde oldukları yerlere yerleştirilmeliydiler”
(Frederick, 1913: 59). Pratik konuşmak gerekirse, mutfak mekânı,
standartlaştırılmış bir “yemek hazırlama işlemiyle uyum içinde olmalıydı” (age.:
96). Montaj hattındaki belli aşamalara eşlik edecek şekilde düzenlenmiş fabrikada
olduğu gibi mutfakta da aletler kullanımlarına göre gruplanmalı ve yerleştirilmeliydi
(age.: 251-252). Frederick iki sürecin tüm mutfak işinde baskın bir yeri
olduğunu düşünüyordu: yemeğin hazırlanması ve sonrasındaki temizlik:
Mutfak işlerinde görülen bu derece verimsizliğin neredeyse tek sebebi bu iki işlemin
ve özellikle her işleme ait malzemenin ayrı tutulamamasıdır (age.: 48).
İncila Yar’ın da eliyle çizdiği Frederick’in “model” mutfağında, mutfak mekânının,
karmaşayı, enerji kaybını, fazla hareketi önlemek amacıyla bölmelere ayrıldığı
görülebilir. “Yanlış tanzim edilmiş mutfakta” ev kadını “karmaşık bir işlemler
zinciri içerisinde” yemeği hazırlarken, “doğru tanzim edilmiş mutfakta”
yemek “sade bir işlemler zinciri” içerisinde hazırlanıyordu (age.) İkinci yolla
hem zaman hem enerji kazanılıyordu. İncila’nın iddiasına göre bu iki mutfak
tablosu “Ufak bir tanzim hatası yüzünden ne kadar lüzumsuz zahmete katlandığımızı
gösterir” (Yar, 1935-36: 40).
İncila’nın elle çizilmiş mutfak örnekleri arasında, Frederick’in “yanlış düzenlenmiş
mutfağını”, evrensel bir mutfak “düzeni” ile karşılaştırmak amacıyla “düzensizlik”
başlığı altında toplaması ilginçtir. Başka bir deyişle, İncila’nın çizdiği “yanlış
düzenlenmiş mutfak”, onun kendi zamanında Türk orta sınıf evlerinde gözlemlediklerinin
bir gösterisi değildi. Aslında bu, Frederick’in (Batılı) “düzensizlik” kurgusunun
yeniden üretimi idi. Sonuç olarak, Türk ev ekonomisi öğrencileri evrensel
“düzen”e ulaşmadan önce Batılı “düzensizlik”i öğrenmek zorundaydılar.
Vakit cetveli
Taylorizmin diğer bir ana prensibi işleri doğru bir sırayla ve doğru zamanda
yapmaktır. “Zaman ve hareket çalışması”nda ilk adım bir işi daha küçük parçalara
ayırmak ya da yapılacak işlerin bir listesini çıkarmaktı. İkinci adım, her bir
parça işe bir zaman birimi tahsis etmekti (Drury: 77-78). Yeni verimlilik söylemi-