dergi

237
cut “özgür ve güçlü bir hilafet devleti olur ve Müslümanlara baskı yapanların
karşısına dikilirse, kendilerini güvencede hissedebileceklerdi” (Koloğlu, 1995:
323). Bu noktadan itibaren, artık yalnızca “Hint ulus’unun üyeleri” olarak İngilizlerden
bağımsızlıklarını kazanma amacını değil, aynı zamanda “İslâm ümmet’inin
üyeleri” olarak tüm İslâm dünyasının liderliği olarak gördükleri ve
kendilerini de bağlı saydıkları Osmanlı halifeliğinin kurtuluşunu mücadelelerinin
ayrılmaz bir parçası olarak öne sürmeye başladılar. Dolayısıyla Hilafet Hareketi’nin
“bir panislâmik sembol temelinde Hint ulusal hareketine Müslüman
katılımını sağlamaya yönelik” olduğu söylenebilir (Minault, 1982: 209).
Halifelik nosyonunun hedefler arasına katılması, “ulusçu” mücadeleye Müslümanların
katılımının daha da artmasını sağladı. Ancak panislâmî halifelik ideali
ile Hint ulusçuluğunun kombinasyonunun hiç de kolay olmayacağını tahmin etmek
zor değildir. Pratikte Hilafetçilerin İslâm gibi aşkın (ulus-aşırı) bir kimlik
üzerindeki ısrarları, onların Hint ulusçuluğunu savunmalarını sorunlu, Hindistan’daki
diğer gayrı-Müslim topluluklarla ayrılıklarını da vurgulu hale getirdi. Ayrıca
kendi memleketlerine dışarlıklı bir konuya İslâm adına böylesi yoğun ilgileri,
Hint coğrafyası bünyesinde yerel-yöresel bazda biçimlenen “özgün” müslümanlıkları
ile ve bu sınırlarla bağlantılı çıkarları üzerinde yoğunlaşmalarını engelledi
(Niemeijer, 1972: 171). Yanısıra, bu panislâmî yönelim Hilafet Hareketi’ne, Hint
ulusal bağımsızlığına sempati ile bakan pek çok siyasal etki sahibi İngiliz’in gözünde
de kendisiyle çelişik bir nitelik kazandırdı. Bu İngilizler Hilafet Hareketi’nin
liderlerini, Osmanlılara kayıtsız-koşulsuz bağlılık şeklinde tezahür eden
inançlarıyla “Hindistan’ı yönetmek gibi onurlu bir görevi yapabilmeye muktedir
olmaktan uzak” gördüler (Watson, 1955: 84). Üstelik bu inanç temelinde mücadelelerinin
bir parçasını oluşturan halifeliği ihya etme amacı, mevcut reel-politik
açısından değerlendirildiğinde bir tür “fantezi” olmaktan öteye gitmemekteydi.
Gerçekten Hint Hilafetçileri ne Türkiye içinde olup bitenlerden ne de diğer
Orta Doğu ülkelerindeki gelişmelerden tam anlamıyla haberdardılar. Onlar Osmanlı
Halifeliği’ni kurtarmak için mücadele ederken, diğer Müslüman ülkeler
panislâmist bağlayıcılıktan arınmış ulus-devletler kurabilmenin sorunlarıyla
uğraşmaktaydılar. Özellikle yaklaşık yüz yılı aşkın bir süredir Osmanlı topraklarında
görülmüş olan Batılılaşma girişimleri temelinde Türkiye’de söz konusu
olan laik-batıcı dönüş ile Ortadoğu’da giderek yükselen Arap ulusçuluğu konusunda
ciddi bilgi eksiklikleri vardı (Niemeijer, 1972: 174). Halifeliğin kaldırılmasından
önce, Türkiye’deki gidişata ilişkin ipuçları verebilecek pek çok girişim
(örneğin saltanatın kaldırılması, halife-sultan Vahdettin’in ülkeden çıkarılması
ve yerine hiçbir etki ve yetkisi olmayan Abdülmecid’in getirilmesi) onlar üzerinde
gerektiği şekilde uyarıcı olmamıştı. 43 Aksine Halifeliği kaldırıp, halifeyi yurt-
43 Saltanatın kaldırıldığı haberleri Hindistan’a ulaştığında ulema arasından küçük bir grup bunu
İslâm’a aykırı bulup eleştirirken, çoğunluğun düşüncesi bu kararla halifenin günlük sıkıntılarla