dergi

76
HEIKE HAMMER
nedeniyle fazla dikkat çekmez. Bir Alman Yahudi yazarın yapıtı olarak ne Almanya’da
ne de Almanya tarafından işgal edilen ülkelerde yayınlanma şansı
vardır. Almanya dışında ise -dışarıdan görüldüğü şekliyle- güncel gelişmelerle
ilgilenmeyen, 15.-19. yüzyılları inceleyen, adı sanı duyulmamış bir Alman sosyologla
ilgilenilmesi zaten beklenmez (Goudsblom, 1984: 21f.). Elias savaştan
sonra da Almanya’daki sosyoloji tartışmalarına dahil edilmez, çünkü Alman
sosyologlar aynı dönemde başka konularla uğraşmaktadırlar: Amerikan sosyolojisi,
sistem kuramı ve Frankfurt Okulu gibi konularla... Claessens, Elias’ın ilgi
görmeyişinin önündeki bir diğer engelin de onun disiplinlerarası çalışma anlayışı
olduğunu belirtir:
Geçmişte tarihçiler sosyoloji ile çok az (o da öylesine) ilgileniyorlardı; sosyologlar tarihçileri
okumuyordu; psikoanalitikçiler ise kendi dar ilgi alanlarının dışında hiçbir
şey okumuyordu ... Sosyoloji, tarih ve psikoloji arasında köprüler oluşturmak isteyen
bir yapıt, okunmama şansına sahipti (Claessens, 1996: 137).
Elias’ın tanınmak için, kitabının 1969 yılında yapılan ikinci baskısını, özellikle
70’li yılların ortasında Suhrkamp yayınları arasında çıkan cep kitabı baskısını
beklemesi gerekti. Uygarlık Süreci, Elias sosyolojisini benimseyen sosyologların
da destekleri sayesinde büyük bir okur kitlesine ulaştı ve geniş çevrelerde tartışılmaya
başlandı. Bugün Elias artık klasik sosyologlar arasında görülmekte ve
Avrupa dışındaki diller de dahil olmak üzere pekçok dile çevrilmektedir. Yayımladığı
birçok yapıt arasında 16 kitap da bulunmaktadır. 1 Özellikle genç yazarların
metinlerinde Elias ile eleştirel bir ilişkiye girilmiş oluşu da onun giderek klasikleştiğinin
ve bu sürecin devam ettiğinin bir göstergesidir.
1937 ya da 1939 2 yılından sonra değişik bilimsel dergilerde birkaç tanıtım yazısı
yayınlanmasına rağmen, Elias ile eleştirel bir tartışma esas olarak 70’li yıllarda
gerçekleşir. Hollanda’daki ‘Figürasyon Sosyolojisi’ Bölümünün bir oturumunda,
katılanların kendi aralarında çıkan eleştirel yaklaşımlar bu tartışmaları
başlatan bir gelişme olarak görülebilir.
Bu yazı, tek tek eleştiriler yerine, Uygarlık Süreci’nde formüle edilen uygarlık
kuramının temel yaklaşımlarıyla ilişkili olan ve bu kuramın ve yöntemin gelişmesine
katkıda bulunan önemli tartışma çizgilerini ele alacaktır. Eleştiriler farklı
konular etrafında yoğunlaşır. En ağır eleştirilerden bazıları, uygarlık kavramına
yönelik eleştiriyle ilişkili olan Avrupamerkezcilik ve yine uygarlık kavramıyla
ilişkili olan, ancak Elias’ın uygarlık sürecinin belirli bir yöne sahip olduğu tespitiyle
ve Uygarlık Süreci’nin sonunda ortaya atılan ütopya ile de bağlantılı olan
1 Ayrıntılı bibliyografya için bk. Kuzmics/Mörth (1991) ve Korte (1997).
2 Elias 1937 yılında, Uygarlık Süreci’nin ilk cildinden bir ön baskı hazırlatmış ve akıllı bir tanıtım
kampanyasına girişerek bunları değişik kişilere yollamıştır. Bunlar genellikle dostları ve meslektaşlarıdır;
ama kitabını yolladığı kişiler arasında Thomas Mann gibi tanınmış Alman yazarları da
yer almaktadır. Bkz. Korte (1997).