dergi

138
AYŞE ÇAĞLAR
duğundan, çağrışım alanlarını kırmak, tekrar düzenlemek ve dönüştürmek sadece
söylem düzeyinde işlerliği olan bir projeyle mümkün değildir.
Karayib denizindeki 7.2.1996 tarihli talihsiz uçak kazasını, medyanın nasıl ele
aldığına bakmak etnisitenin, tireli modellerinde içkin olan özselci anlayışların
gücüne işaret etmek için dikkate değer bir örnektir. Alman-Türkleri, artan Alman
vatandaşlığı oranlarına ve/veya 20-30 yıldır Almanya’da ikamet etmelerine
rağmen her nasılsa kamusal söylemde halen Türkiye’nin ve “Türk kültürünün”
“yerli”leri olarak (tam mükemmel olmasa bile) algılanmaya devam etmektedir.
189 kişinin ölümüyle sonuçlanan uçak kazasından sonra, hemen hemen tüm
gazete ve dergiler yolcuların biletlerini temin ettikleri seyahat acentasının (Öger
Tur) sahibinin kısa bir biyografisini yayınladılar. Benzer durumlardaki yaygın
uygulamanın tersine, bu sefer sadece havayolu şirketi değil seyahat acentası da
hedef tahtasındaydı. Seyahat acentası, bir Türk seyahat acentası olarak incelemeye
alınmıştı. Fakat, bu şirketi “Türk” yapan unsurun, sahibinin 1961 yılında,
olaydan 35 sene önce, Almanya’ya gelmiş olması dışında ne olduğu çok da net
değildi (bkz. Der Spiegel, 1996: 25; Fink vd., 1996: 9). Şirket 1969 yılında herhangi
bir şirket gibi kurulmuştu. Şirketin sahibi ise bir Alman vatandaşıdır. Bir seyahat
acentası olarak uçuşları sadece Türkiye’yle sınırlı olmayıp, dünyanın diğer
yerlerini de kapsamaktadır. 720 milyon mark sermaye tedavülü ve 680.000 müşterisiyle
Almanya’daki yedinci en büyük seyahat acentası olarak, sadece Türkler’e
hizmet vermediği çok açıktır. Kazayı yapan uçak Birgen Air adlı bir Türk
havayoluna ait olsa da bu havayolu şirketinin uçuşlarının %10’u Condor-Lufthansa
olmak üzere %80’inin Alman Havayolu şirketleriyle yapıldığı bilinmektedir
(Der Spiegel, 1996: 25). Tuhaf olan şudur ki yakın zamana kadar, bu şirketin
başarısı Alman-Türkleri’nin girişimcilik başarısına bir örnek olarak sunulmaktaydı.
Fakat kazadan hemen sonra, medya, şirketi bir “Türk şirketi”; şirketin sahibini
de bir “Türk” olarak sundu. Acenta sahibinin Almanya’da yaptığı üniversite
eğitimini de içeren ülkedeki 35 yıllık ikameti ve Alman vatandaşlığına rağmen,
kendisi “Türk”, şirketi de “Türk şirketi” olarak kaldı. Kazayla ilgili haberlerde
şaşırtıcı bir şekilde sadece bir kişiye Almanyalı Türk deniyordu. O da havayolu
şirketinin ortaklarından olan yeni baş-pilot Peter Drim idi (Fink vd., 1996:
10). Adından da anlaşılacağı gibi, büyük olasılıkla Alman Türk karışımı ana babadan
olan bu pilot, otomatik olarak Almanyalı Türk ismini alırken, şirket sahibinin
“Almanyalı Türk”lüğü hemen ortadan kaybolmuş ve sadece Türk olarak
kalmıştır. Etnisitenin biyolojik ve özselci çağrışımlarının melez ya da ‘tireli’nin
anlam alanına nasıl hızla hakim olduğunu görmek dikkate şayandır.
Abu-Lughod’un terminolojiye kazandırdığı köprü ve ‘halfies’ terimleri de aslında
kökene dair bir ayrılık varsayımı üzerine inşa edilmiştir. 6 Bu tür kavram-
6 Abu-Lughod ‘halfies’i göç, deniz aşırı eğitim ya da ebeveynlik sebebiyle ulusal ve kültürel kimliği
karışmış insanları betimlemekte (1993: 131, vurgu bana aittir).