dergi

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 203
risi şudur: Çizgisel ve evrimci bir kavrayışla genelleştirilerek ve evrenselleştirilerek
“ilerletilen” tarih nosyonu ile, insanlığın (ideolojik) evriminin son noktası ve
insanın yönetiminin son şekli olarak Batı liberal demokrasisinin yine genelleştirilmesi
ve evrenselleştirilmesiyle “sona erdirilen” tarih nosyonu arasında ne
fark vardır? Fark, ilkinin geleceğin (sosyalist ya da başka alternatifleriyle) mücadelelerle
kurulabilir olduğunu imleyecek bir politik ufka elvermesine karşılık,
ikincisinin, bizzat teorisyeninin dediği gibi “hakların tanınması için mücadele,
insanın tamamen soyut bir hedef uğruna hayatını tehlikeye atma gönüllülüğü
ve atılganlık, cesaret, hayal kurma ve idealizme yol açan dünya çapındaki ideolojik
mücadelenin yerini ekonomik hesaplar, teknik sorunların bitmeyen çözümleri,
çevre sorunları ve tüketici taleplerinin karşılanmasının alacağı” bir can
sıkıntısını imlemesidir (Fukuyama, 1990: 177). Bu fark, geleceğin algılanmasında
deyim yerindeyse hipermetroplaşma (yakını görüp, uzağı görememe) etkisi
yaratabildiği kadar, geçmişin kavranışında da miyoplaştırma (uzağı görüp yakını
görememe) etkisi yaratabilmektedir.
Bauman’ın aktardığı gibi modern insanın, bugünün adaletsizliklerinin gelecekte
düzeltilebileceğine ilişkin güveni zayıflamaktadır (Finkielkraut’tan aktaran
Bauman, 1998: 58). Geleceğin açıklığının, bir tür süreklilik ve dayanışmayı
yaratabilme potansiyeli, postmodernizmi bir tarih söylemi olarak ele alan bazı
kuramcılar tarafından kabul edilmektedir (örn, Morris, 1993: 40). Ütopyacı düşünüşün
olanaklılığı zor, ancak gerekli olarak görülmektedir. Ütopya, sosyalizm
ya da kendini belirleme tarafından temsil edilen ideallerden çok, alternatif bir
yaşama biçimini olanaklı kılan farklı bir toplum türü ve daha iyi yaşama yönelik
tutku olarak geniş anlamda kavranmaktadır (Levitas, 1993: 257). Değişimin faili,
Levitas’a göre gelecekte yerleşmiş iyi bir toplum vizyonudur. Ve bu vizyonu ve
ütopyacı tasarımları postmodernliğin tümüyle tükettiği de tartışmalıdır. Levitas,
ütopyanın Marksizm’den özgürleştirilerek daha geniş kavranması gerektiğine
inanmaktadır. Ütopya=Marksizm=Stalinizm=Sosyalizm eşitlemesinin, özgür
piyasa kapitalizminin olmadığı görüşünü desteklemeye yol açtığını ve bunun
da ütopyanın yazılamayışına neden olduğunu öne sürmektedir (Levitas, 1993:
258). Levitas, ilerleme fikrinin çağdaş düşünürler için geçersizleşmesinden dolayı,
ütopyanın şimdiyi değiştirmeye yarayacak alternatif bir gelecek mekânını
işgal etmesinin güç olduğunu belirtmektedir. İnsanların şimdiye ilişkin tasarımlarının,
değişimin faillerini ve süreçlerini tanımlayamamasından dolayı,
ütopyanın geleceğe yerleştirilmesinin güçlüğüne dikkat çekmektedir. Geleceğe
yerleştirilmeyişi, ütopyanın öldüğü anlamına da gelmemektedir elbette. Önerilen
ütopya, şimdiye vurguda bulunan parçalı, belirsiz bir ütopyadır.
Baudrillard ise, tarihsel zamanın yitirilmesiyle birlikte, birer inanç nesnesi
olarak ütopyanın da yitirildiğini vurgulamaktadır (Baudrillard, 1998b: 6). “Yaşamın
maksimumcu ütopyası, hayatta kalabilmenin minimumcu ütopyasına dönüşmüştür”
(Baudrillard, 1998b: 2).