dergi

130
AYŞE ÇAĞLAR
eleştirel söylem ise ‘kültür’den tam olarak ne anladığımızı yeniden düşünme ihtiyacını
canlardırdığı için oldukça yararlıdır.
Abu-Lughod’a göre (1993), günümüzde ‘kültür’ anti-özselci (anti-essentialist)
kaygılarla tanımlanıyor olmasına rağmen, antropolojik söylem eski ‘değişmez
ırk’ (race to freeze) tahayyüllerini halen koruma eğilimindedir. Bu miras ise özselleştirici
bir araç işlevi görerek radikal bir ‘öteki’ yaratmaktadır.
Fakat, kimliklerin akışkanlığına vurgu yapan yeni bir kültür teorisinin gerekliliğine
işaret etmek, küreselleşen dünyanın ulusüstü kimlik ve karmaşık kültürleri
üzerinde etnografik araştırmalar yapmaya imkan tanıyan etkin bazı metodlar
geliştirmediğimiz sürece içi boş bir gündem olarak kalmaya mahkumdur. Abu-
Lughod özselci kültür anlayışlarına karşı çıkarken, antropologlara ‘kültüre karşı’
yazma stratejileri geliştirmelerini (ama içerden bir duruşla) önermektedir. Abu-
Lughod’a göre bu tür bir yönelim, kültür dediğimiz kavramın köklü biçimde yeniden
ele alınmasını ve etnografik araştırma ve yazımıza dair ihtiyatlı bir düşünümsellik
geliştirilmesini gerekli kılar. Fakat, ne yazık ki ‘kültüre karşı yazma’
çağrısı bu tür bir teorik duruşa sahip olan antropologların, nasıl bir araştırma
pratiği uygulayacakları konusunda tatmin edici öneriler getirememektedir. Yani
asıl sorun şudur: Özselciliğe karşı belli bir mesafeyle yaklaşma iddiasına sahip
olanlar da dahil olmak üzere; antropolojik araştırma modellerimiz bu söylemde
süregelen özselci kavramlardan acaba ne ölçüde kurtulmuştur?
Çok-yerli (multilocale) ve yerel-üstü (translocal) bağlılıkları olan insanların
‘ayrışmış’ öznellikleri ve toplumsal oluşumları üzerine yeniden yoğunlaşan çalışmalarda
bazı kavramlar ön plana çıkmaktadır: ‘melez’, ‘creolised (kreol)’,
‘hyphenated (tire [-] ile kurulan)’, ‘diasporik’ kimlikler aralarında en göze çarpanları.
Bu kavramlar, yerel-üstü (translocal) ve kültürel olarak göçebe (yerleşik
olmayan) birey ve grupların kimlik oluşumlarının, kültürel şekillenmelerinin ve
yaşam pratiklerinin karmaşıklığını yakalayabilmeyi amaçlamaktadır. Adı geçen
kavramlar tarafından kastedilen bu ‘ayrışmış’ kimlikler, ‘çarpışma ve diyalog
halinde gelişen tarih ve kültürlerin bir ürünü’ olarak tasavvur edilmektedir
(Clifford, 1994: 319). Avrupa toplumlarında yaşayan yerleşimcilerin kimliklerini
ifade etmek için kullanılan tabirlerden biridir hyphenate: Alman-Türkler, Britanyalı-Pakistanlılar,
Fransız-Cezayirliler kavramlarındaki ‘tire’den yola çıkarak
kullanılmaktadır. Amerikan örneğinden bize tanıdık gelen böylesi ibareler, günümüzde
hem Avrupa azınlık söylemlerinde hem de Avrupalı antropolog ve
sosyologların akademik yazınında öne çıkmaya başlamıştır. Yani, şu anda gündemde
olan bu melezleşme veya kreolleşme tartışmaları, Avrupalı göçmen ve
‘azınlık’ kimliklerini karmaşık kültürel şekillenmeler temelinde ele alan söylemi
yansıtmaktadır.
Tartışma zeminindeki bu değişim, Strathern’in dediği gibi “belli bir ‘kültüre’ ait
olduğu farzedilen bütünlüklü ve sınırları belli ve hayatını kesintisiz ve dolayımsız
olarak yaşayan bireye dair kültürel kurgumuzu” yapıbozuma tabi tutma olanak-