dergi

TÜRKİYE’DE LAİKLİĞİN TARİHÎ DİNAMİKLERİ 167
gulanamazdı. Biz (Gencer, 2000), gelenekselci ekole uyarak, geleneksel dünyanın
bilgi kaynaklarının ‘hikmet’ esprisi muvacehesinde nasıl birbirlerine eklemlendiğini,
bir üst-dil ve hayat tarzı olarak ahlaka ilişkin İslâm dünyasında yazılan
eserlerin büyük ölçüde Plato ve Aristo’ya dayandığını, dolayısıyla ‘tevhidi
paradigma’ dışında son tahlilde ‘İslâm hukuku, siyaseti, ahlakı gibi’ deyimlerin
de fazla anlamlı olmadığını göstermeye çalışmıştık. Dolayısıyla, nasıl Batı’nın
bu geleneksel, otantik bilgi (logos) ve yasası (nomos), Durkheim tarafından
‘anomie’ terimiyle ifade edildiği üzere, devlet ve toplum gibi modernliğin ürünü
öznelerin karşısında çekildiyse, İslâm ve hukuku da aynı şeyi yaptı. Bu anlamda
Osmanlı’ya özgü bir vakıa olarak Mecelle’nin akıbeti ibret vericidir. İslâm hukuku,
Anglo-Amerikan müşterek hukuku (common law) gibi ‘meseleci’ (decisional)
bir hukuktur. Dolayısıyla Ahmed Cevdet Paşa’nın İslâm hukukunun kamusal
ağırlıklı bir kısmını, doğasına aykırı olduğu halde, Kıtasal nizami(statutory)
hukuk tarzında tedvin (codification) etmesi bir ‘bid’at’tı. Belli ki ‘hikmet-i
hükümet’ esprisine tam anlamıyla vakıf bu alimin devlet ihtiyaçlarıyla İslâm
hukukunu bağdaştırma yönündeki azminin ürünü bu çaba beyhude idi. Gıyabi
ve anlamlı bir işbölümü ile Namık Kemal, İslâm hukukunun tabii, Cevdet Paşa
ise pozitif boyutunun gözden geçirilmesi için uğraşmışlardı; ancak kısa vadede
ikisinin çabası da karşılıksız kaldı.
Mecelle, deyim yerindeyse, Cevdet Paşa gibi alimlerin azim ve idealizmine örnek
bir ‘hatıra’ olarak kaldı. Çünkü, İslâm hukuku, tabir caizse, kendi varlık sebebinin
dışında bir alanda (devlet) beşeri hukukla yarışa koşulamazdı. “Kur’an
tarafından tayin edildiği gibi, tabii hukuk, ‘adl-i ilahî’nin kanunlarında ihtiva
edilmişti,” Namık Kemal’e göre, “hıfz-ı ilahiye alınmış olduğundan şeriat, ancak
askıya alınabilir, ancak en büyük fatihler tarafından bile tadil edilemezdi.” Rosenthal’ın
(1965: 33) belirttiği gibi, Kemal Atatürk ve TBMM, gerçekten ‘şeriat’ı
askıya almıştı; Namık Kemal, bu gaybî çığlığının tecellisini pek öngöremezdi.
Ancak tam aksine tarihin seyri, M. Kemal’in ‘hissinin babası’nın öngörülerinin
doğru olduğunu gösteriyordu. ‘Fikrinin babası’ Ziya Gökalp’ın istediği ‘devlete
layık hukuk’a karşılık, onun istediği ‘şeriata layık topluluk’ idi. Bu oluşuncaya
kadar o, ancak askıya alınabilirdi. Batı’da Hıristiyanlığın başına gelen şeyin asla
İslâm’ın başına gelmesi söz konusu olamazdı. Glasner (1977) gibi sekülerizasyon
sosyologlarının yaptığı ayırıma göre, Türk laikleşmesinde İslâm’ın yaşadığı,
politik alandan çekilme şeklinde bir kurumsal (dışarıdan) sekülerizasyon idi;
Hıristiyanlığın başına geldiği üzere normatif (içeriden) bir sekülerizasyon değildi.
Normatif boyutta laikleşme teşebbüsleri ve Heper’in (1987: 163) deyimiyle,
İslâm’ın taşıdığı ‘sivil bir din’ potansiyeli ise başka yazıların konusudur.