dergi

189
Zaman: Modern ve postmodern*
Çiler Dursun*
“Hey baylar, hayat kısa...
Ve bizler eğer yaşıyorsak, kralları
Çiğnemek için yaşıyoruz...”
Shakespeare, IV. Henry
İnsan bilimlerinde (humanities) yıldızı parlayan çalışma ve inceleme konuları,
başka konuların gözden düşmesiyle, önemsizleşmesiyle ya da üzerinde giderek
daha az durulmasıyla bağlantılı olduklarını hatırlatırlar. O ana kadar bastırılmış
olanın bu geri dönüşü, hep artık bastırılacak olan üzerinden yapılan olumsuzlamalar,
itibarsızlaştırmalar ve kimi kez sloganlaştırmalarla birlikte işler. Bu
saptama, insani bilimler çalışmalarının sonsuz bir gel-git ya da sarkaç hareketi
olduğunu söylemez. Tam tersine, aslında bastırılmış olan, hiçbir zaman önceki
kuramsal temellerini, kavramsal çerçevesini bir şekilde dönüştürmeden “sağlamlaştırmadan”
geri gelemez. Açıklama iddiasında olduğu şeyin değişmiş olması,
açıklamanın kendisini de az veya çok dönüştürür.
Toplumsal kuramlarda gündeme yerleşen inceleme alanları, (örneğin kimlik,
söylem, mekân) yeryüzünde olup bitenlere ilişkin açıklayıcılık iddialarının gücünü,
kısmen diğerlerinin (ideoloji, zaman, vb.) “güçsüzleşmesinden” almaktadır.
Bu güç yitiminin nedenleri çeşitlidir. Önemli olan yeni açıklayıcı çerçevenin
(paradigma), önceki açıklayıcı çerçevenin ilgi konularını bir şekilde kendisine
tabi hale getirebilmesidir. Tabiyetin kurulması kimi kez “eski/bastırılmış” ilgi
konularını tümden açıklama çerçevesinden dışlama; kimi kez de bunlara, kendi
açıklayıcılık gücünü artırmak için çerçevesinde belirli bir yer ve anlam verme
yoluyla olabilir. Amaç, “en doğru ve gerçek açıklayıcı çerçeve benim” demek olmadığında,
sonuç, zenginleşmiş ve ufuk açıcı bir anlama/açıklama pratiğine
katkıya dönüşür.
Zaman konusuna bakarken bu ikinci yönelimin yaygın olduğu; yani yeni pa-
(*) Bu çalışmanın ortaya çıkmasındaki düşünsel katkılarından dolayı Yücel Dursun’a teşekkür ederim.
(**)Ankara Üniversitesi, İletişim Fakültesi.
TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000