dergi

235
Hint hilafet hareketi
Halifeliğin kaldırılması Arap dünyasında, özellikle de Mısır’da bu makamı sahiplenme
ve üstlenme yolunda dinamik bir atmosferin oluşmasına zemin hazırlarken,
İslâm dünyasının bir başka önemli bölgesi olan Hindistan’da Türkiye’nin
girişimi ciddi bir hayal kırıklığına bağlı olarak sancılı bir dönemin başlamasına
yol açtı. Çünkü halifeliğin kaldırılması Hint Müslümanlarının Altkıta’da
uzunca bir zamandır devam eden özerklik mücadelesinin daha fazla sürdürülme
imkanlarının, özellikle “moral” açıdan yok olması anlamına gelmekteydi.
1919 ile 1924 arasında beş yıl süren Hilafet Hareketi, Hindistan’ın bağımsızlığı
için Hindularla işbirliği ve koordinasyon halinde İngilizlere karşı mücadele
eden Hint Müslümanlarının bir etkinliğiydi. 39 Bununla birlikte bu mücadeleye
atılmalarında böylesi bir “ulusçu” etkenin ötesinde daha motive edici gibi
görünen bir başka amaç gözetilmekteydi. Bu, hareketin adının açık biçimde
simgelediği gibi hilafet ile ilişkiliydi. Hint Müslümanları Osmanlı halifesini
Birinci Dünya Savaşı sonrasında İstanbul’da Avrupalı işgal güçlerinin elinde
düştüğü aciz durumdan kurtarmayı, Hindistan’ın bağımsızlığı idealine eklemlemişlerdi.
Savaş sonrası günlerde Hindistan’da kargaşa dolu bir durum söz konusuydu.
Hint Ulusal Kongresi Gandhi’nin öncülüğünde İngiliz sömürge yönetimine karşı
“İşbirliğinden Kaçınma” şeklinde ifade edilen bir politika izlemeye karar vermişti.
Başlangıçta sömürge yönetiminin Altkıta’yı ilgilendiren bazı konulara ilişkin
yanlış tasarruflarını yeniden gözden geçirmeye zorlamayı hedefleyen bu girişim,
giderek bağımsızlık amacına doğru evrilmişti (Sinha, 1972: 105-107). Bu
dönemde Müslümanlar arasında öne çıkan Muhammed ve Şevket Ali Kardeşler
ile Ebu’l-Kelam Azad, bir yandan Müslümanları yakından ilgilendiren Osmanlı
ve hilafet sorununa oluşturulmuş bir komite bünyesinde Hint Müslümanlarının
dikkatini çekerken, 40 diğer taraftan da Gandhi ile yakın temas içinde Müslümanları
Hindu “kardeşleri” ile birlikte sömürge yönetimine karşı mücadeleye
yönelterek “İşbirliğinden Kaçınma” hareketine destek vermekteydiler. Gandhi
de sömürge yönetiminden istekleri arasında başından beri Hint Müslümanlarının
çok hassas oldukları “Osmanlı topraklarının savaş öncesi durumunun korunması
ve Hilafet şehri İstanbul’a dokunulmaması” konusuna yer vermektey-
39 Başlangıç noktası Aralık 1918 olarak kaydedilmekle birlikte, 1919 içerisinde bir “Merkez Komite”
etrafında Hindistan’ın pek çok bölgesinde oluşturulan Hilafet komiteleri ile Hareket’in etkinlik
sürecine girdiği söylenebilir (Özcan, 1997: 237-238).
40 Özellikle Muhammed Ali’nin 1. Dünya Savaşı sonrasında Hilafet Komitesi’nin başkanı olarak
Avrupa’da başta İngiltere olmak üzere ülkeden ülkeye dolaşıp Osmanlı devletine karşı izlenecek
politikada ve alınacak kararlarda Müslümanların hassasiyetlerine ve hissiyatlarına dikkat
yöneltilmesi yolundaki girişimlerini burada kaydetmek gerekmektedir (bu konuda bkz. Öke,
1991: 48-57).