dergi

18
Türk ve Japon modernleşmesi: ‘Uygarlık süreci’
kavramı açısından bir mukayese*
Selçuk Esenbel**
1994 yılında Meici Japonları ve Osmanlı Türkleri’nin günlük yaşamlarında Batı
kültür formlarını kullanışlarını Norbert Elias’ın medeniyet süreci çerçevesinden
yazarken, sürekli olarak bu iki “moderniteye” entegre olan bu iki toplumda hayatım
boyunca gidip gelirken, fark etmiş olduğum bir olguyu dile getirmeye çalışmıştım.
Gerek Japon gerekse Türk toplumları, Batı diskurunun yarattığı
Şark/Garp, Doğu/Batı ikilemi üzerinde hem kendi siyasi konumlarını oturtmakta
hem de kişisel sorunlarını dahi bu ikilem üzerinde sorunsallaştırmaktaydılar.
Üstelik, iki toplumun da entelektüelleri, Türkiye’de çok bilinen, “neden
eksiğiz?” “Batılılaşmanın, veya modernleşmenin neresindeyiz?” problematiğinin
dışında kendi tarihselleşmelerine bakmamaktaydılar. Bu problematiğe karşı
çıkanlar ise, bilinen kendine dönüş formülünü bir çıkış olarak görmekteydiler:
Örneğin, Japonya’da Asyacılık veya Japonculuk, Türkiye’de ise İslâm veya
Osmanlı’ya dönüş paradigmaları, değişik sofistikasyon veya basitlik düzeyinde,
insanlara, siyasal/kişisel kimlik kurgularını sağlayarak, bir bakıma, bu “eksiklik”
kimliğini tamamlama çabasını ifade etmekteydi.
Bu tartışmayı, 19. yüzyıldan itibaren tarihselleştirebiliriz. Japonya’da Asyacılığın
ve Japonculuk milliyetçiliğinin Batılılaşmaya getirdiği eleştiriler ile Osmanlı
dünyasından Cumhuriyete geçişten sonra, Osmanlıcı ve İslâmcı görüşlerin, bazı
boyutları ve kavramları, iki toplumun, günümüz kimlik tartışmalarında, bu
Batı/Doğu ikilemi tartışmasının “yerel”, “alternatif”, Batı hegemonyasına karşı
bir kültür “isyanı” vesaire formülünü vurgulamaktadır.
Kendi görüşüme göre ise, bu iki “Şarklı” toplumun insanları, eğer illa onlara
(*) Bu yazı, Toplumsal Tarih dergisinin Kasım 1997 (s. 47, c. 8) sayısında yayımlanan makalenin
farklı bir versiyonudur.
(**)Boğaziçi Üniversitesi, Tarih Bölümü.
TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000