dergi

34
SELÇUK ESENBEL
göre vardı; ayırımın fark edilmesi bence modern bireyin kimliğinin özelliği.) ya
da bunun rahatça ortadan kalkması değil sorun. Geleneksel-yerel / rasyonel ayrımının
yeni Batı ayrımına ‘ayak’ uydurmaya mecbur kalması -buna deformasyon
/ mutasyon da denilebilir- ve kimlik anlayışı ile uyumlu yapılması sorunu;
işte bu ‘çifte tansiyonu’ yaratmakta. Belki de onun için Japonlar ve Türkler, kültür
tutarlılığı olmayan iç odalarda rahat etmekteler. Meici aristokrasisi üzerine
yazdığı son kitabında Lebra, Japon aristokrasisinin, Meici devrinden itibaren
Batılılaşmayı veya Batılı gibi olmayı nasıl içselleştirmek zorunda kaldığını ve bu
sürecin kişiler üzerinde yarattığı bazı psikolojik, sosyal sorunları tartışmaktadır.
Bu tür bir çalışmanın Osmanlı Türk seçkin zümresinin üyeleri için yapılmasının
zihin açıcı olacağı aşikârdır.
Toplumların “gelenek”lerinin modernleşmenin yarattığı gerilimler karşısında
kalan bireye güven veren bir duygusal sığınak olduğunu öne süren modernist
savların tersine, Japonya ve Türkiye’deki birey, rasyonelin Batı ve moderniteyi
temsil etmesine karşı, duygusalın Doğu ve gelenekte aranması gibi basit bir ikilem
yerine, modernleşmenin kamu alanında yarattığı gerilimlere karşı, özel içsel
alanlarında, kültürel sınırları daha az tanımlanmış alternatif eklektik kültürel
ortamlarda duygusal sığınak buldular.
Ancak her iki toplumun Batılılaşma serüveni boyunca bu süreçte savrulan
seçkin aydın ve düşünürler arasından psikolojik sorunlarından ötürü intihar
edenlerin, Beşir Fuad veya Mişima Yukio örneklerinde görüldüğü gibi intiharlarını
bazen kültürel kimlik meselelerine bağlamaları, bu toplumların çağdaş birey
psikolojisinin oluşumunda, Batı ve yerli kültür karışımının getirdiği bir gerilimin
bilincinin mevcudiyetini bize ima etmektedir. Geriye bakıldığında, Meici
Japonları ve Osmanlı Türkleri’nin bu kültür ikilemi deneyimi içinde, bu ikilemi
derinden yaşayan bireylerin kendilerini en emniyette ve rahat hissettikleri yer,
büyük bir ihtimalle, evlerinin herhangi bir kültür tutarlılığı tanımayan, karmaşık
yapılı, “melez kültür ortamları olan” iç odalarıydı ve muhtemelen halen de
öyledir.
KAYNAKÇA
Adıvar, Halide Edib (1922 [1973]) Ateşten Gömlek, Atlas Kitabevi, İstanbul.
Ayata, Sencer (1988) “Statü yarışması ve salon kullanımı”, Toplum ve Bilim, 42, Yaz. 5- 25.
Chamberlain, Basil (1904 [1985]) Japanese Things, Charles E. Tuttle and Co., Tokyo.
Çizgen, Engin (1989) Fotoğrafçı Ali Sami 1866-1939, Haşet Kitabevi, İstanbul.
Dirlik, Arif (1999) “Tarihte ve bellekte devrimler: Tarihsel perspektiften Kültür Devrimi’nin politikası”,
Toplum ve Bilim, 80, Bahar, 36-71.
Duben, Alan (1985) “Nineteeth and twentieth century Ottoman-Turkish family and household
structure”, Türk Toplumunda Aile içinde, Türkiye Sosyal Bilimler Derneği, Ankara.