dergi

253
sını, yani beş ayrı düzeyi sayar (Elias, 1977: 140-145). Bu düzeylerin hiçbirisi diğerlerine
“öncül” değildir ve “esas hareket ettirici unsur” özelliği taşımaz.
Eğer, “uzun erimli süreç” analizlerinde, Elias’ın bir ayrıcalığından söz etmek
gerekiyorsa o da psikolojiyi, toplumsal dönüşüm süreçlerinin analizinde doğrudan
kullanıma sokmasıdır. “Bireyin kendi üzerindeki özdenetimi”, “dış zorlamaların,
iç zorlama haline gelmesi” gibi kavramlarla anlattığı, Freudcu süper
ego; ego ve id arasındaki ilişkinin, toplumsal süreçlerin anlaşılması için kullanılmasıdır.
Burada önemli nokta, Elias’ın, sosyolojiye egemen olan, bir tarafta bireyin,
diğer tarafta toplumun bulunduğu, “birey-toplum” ikiliği üzerine kurulmuş
modelleri reddetmesidir. Esas olanın birey mi, toplum mu olduğu, hangisinin
“sanal” hangisinin “reel” olduğu konusunda sonu gelmez tartışmaları bilmeyenimiz
var mı? Elias, “figürasyon” kavramıyla bu çelişkiyi aşar. Bireyden değil,
çoğul olarak insanlardan bahseder.
Elias, toplumsal süreçlerin analizinde, toplumsal dönüşüm ile insanların psikolojik
yapılarının evrimi arasında kurduğu ilişkiden hareket eder. Birey ve topluluklarda,
toplumsal ilişkilerin evrimine bağlı olarak değişim gösteren bir
“ruhsal yapı”nın varlığından söz eder. Uygarlık Süreci’nde bu noktanın çalışmalarında
merkezî bir yer tuttuğunu söyler: “Bütün çalışma süresince, psikolojik
işlevlerden oluşan yapıların ve her döneme ait davranış standartlarının, toplumsal
işlevlerin oluşturduğu yapıyla, toplumsal işlevlerin dönüşümüyle ve insanlar
arasındaki ilişkilerin değişmesiyle yakından ilgili olduğu gösterilmeye çalışılmıştır”
(Elias, 1997: 452).
İnsanlardaki “ruhsal yapı”nın nasıl işlediğini anlamak için ise, yukarda söylediğim
gibi, uzun süreli modellere ihtiyaç vardır. “Gerek bireyin ruhsal yapısının,
gerekse birbirini izleyen kuşaklar boyunca gözlenecek tarihsel gelişmenin daha
iyi anlaşılabilmesi için, bugün mümkün olandan çok daha uzun bir kuşak zincirinin
gözlenmesi ve dikkate alınması gerekir” (Elias, 1997). Özetle, “uzun dönemli
psikolojik analiz”, Elias’ı, psikolojiyi tarihsel olayların analizinde kullanan
diğer bilim adamlarından ayıran en temel noktadır.
Konumuzla doğrudan ilgili olan bir boyuttur bu. Çünkü, soykırım gibi bir
olayın analizinde önemli bir boyutu anlamamıza yarayacak araçları bize sunmaktadır.
Elias Almanlar Üzerine Çalışmalar’da, “Ulusal Görünüş” (habitus)
(Elias, 1990a: 8) kavramını merkeze alır. Ulusal habitus, her halkın kendi ulusal
devlet kurma süreciyle son derece sıkı ilişki içinde oluşur. Ben, Habitus kavramını
daha genel anlamda “Ulusal Kimlik” olarak kullandım. Bu yaklaşımla, ulusal
kimlik, “bir davranış tarzı” bir “haleti ruhiye” olarak tanımlanmakta ve esas
olarak ulusal devlet kurma süreci içinde şekillenmektedir. Ulusal kimlik ile ulusal
devlet arasında kurulan bu doğrudan ilişki sayesinde, ulusal kimliğin hangi
etnik, dil, din gruplarını kapsadığı ikincil bir soru olmaktadır. Önemli olan ortak
bir ruh halinin oluşması ve bunun ortak davranış tarzlarında kendisini ifade etmesidir.