dergi

180
LALE YALÇIN-HECKMANN
mensup hanelerin çoğu Irak’a kaçıp, oraya yerleştiler. Cevdet, Oramarî’nin her
iki kabilesine mensup aşiretlilerden 1926’daki sınır belirlenmesi ve 1930 Oramar
isyanından sonra Irak’ta yaşayanların sayısını 20.000’e yakın bir nüfus olarak
tahmin etmekte. Mefî kabilesinin lideri ve Oramar isyanının önderi Nevruz
Ağa’nın oğlu Yusuf Ağa 1974’de ailesiyle beraber Türkiye’ye geri döndü. Irak’tan
Türkiye’ye geri dönmesinin nedeni de gene bir “kaçış”; bu sefer Irak’ta karıştığı
bir kan davası nedeniyle. Yusuf Ağa Türkiye vatandaşlığına yeniden alınmayı
umuyordu; ancak Cevdet’e göre Oramar isyanına katılan ve ardından Irak’a kaçan
bütün aileler nüfus kayıtlarından silinmişlerdi. Yusuf Ağa ölümüne kadar
Yüksekova’da sığınmacı olarak kaldı, çocukları ve ailesi yıllar sonra nihayet vatandaşlığa
geçebildiler ve Güney’deki büyük şehirlerden birine yerleştiler. Mefî
kabilesinin ileri gelen liderler sülalesinin Irak’a kaçmasından sonra, görünüşe
göre, aşiretin Lemdinî kabilesi ve kabilenin belli bir sülalesi liderliği ele geçirdi
ve bu liderlik Cevdet’le günümüze kadar sürdü.
III. Geçmişte ve günümüzde Oramarî liderliği: üç lider tiplemesi
1. Yukarda Mala Mirî sülalesine mensup Suto Ağa’dan bahsetmiştim. Suto’nun
liderliği tartışmasını esasen Nikitine ve Soane’ın makalesine dayanarak yapmaktayım
(Nikitine ve Soane, 1923-25). Bu makaledeki anlatının temeli de ilginç:
Nikitine anlatıyı kendine Kürtçe hocalığı yapan Şemdinan’lı (bugünkü
Şemdinli) Mela Said’den dinlemiş ki, Mela Said meşhur Nehri’li Sadatê Nehri
seyyidler ve Nakşibendi şeyhleri sülalesine danışmanlık edermiş. 13 Anlaşıldığı
kadarıyla Mela Said, Şeyh Muhammed Sıddık’ın 14 entrikalarına ve olaylara karışmasına
şahit ve hatta alet olmuş ve anlatı onun özel hatıralarını yansıtmakta.
Nikitine ve Soane’ın makalesinde anlatılan olaylar Barzan şeyhleri ve Sadatê
Nehri sülalesinin birbirlerine ve hükümete karşı olan entrikalarını ve güç kavgalarını
göstermekte. Muhsin Kızılkaya’nın (bkz. Kızılkaya, 1991:17-52) Hakkari’de
yaşlılardan sözlü tarih olarak dinleyip kaleme aldığı aynı olayların bir başka
anlatımında ise ağaların bu çatışmadaki rolleri ön plana çıkarılmakta, seyyidler
ve şeyhler daha ikincil rollerde görülmekte.
Bu anlatılara ve yörenin tarihî coğrafyası hakkında elimizdeki genel bilgilere
dayanarak liderlerle aşiret mensupları arasındaki ilişkiler hakkında şu çıkarsamalar
yapılabilir:
13 Bu sülale 19. yüzyılda Şemdinli’de hüküm sürmekteydi. Sülale soyunu erkek tarafından Hz. Muhammed’e
dayamakta ve bu nedenle seyyid olduklarını iddia etmekteydi. Fakat aynı zamanda
sülalede Nakşibendi tarikatına bağlılık ve tarikat şeyhleri vardı. Sadatê Nehri hakkında daha geniş
bilgi için, bkz. Yalçın-Heckmann (1991:63-67).
14 1911’de vefat eden şeyh Muhammed Sıddık, Şeyh Ubeydullah’ın oğluydu. Şeyh Ubeydullah
1880’de isyan başlatmıştı ve kardeşi şeyh Abdülkadir ise Şeyh Said isyanına katıldığı suçlamasıyla
1926’da asılmıştı.