dergi

114
ERK YONTAR
...sub-atomik parçacıklardan (zerre) atomlara, atomlardan küçük ve büyük moleküllere,
tek hücreli canlılara, nispeten düşük seviyede öğrenme kabiliyetine sahip olan ve
devamlı değil, olsa olsa geçici toplumsallaşma özelliği gösteren çok hücreli canlılara
doğru gelişen; nihayet çok sayıda dolambaçlar yaparak çeşitli tesadüfî ve ara kademelerden
geçtikten sonra hayret verici bir şekilde benzersiz öğrenme kabiliyetine, aynı
zamanda devamlı toplumsallaşmaya sahip olan insanların gelişmesine kadar varan
bir evrimdir (Elias, 1985b: 273).
Elias’ın yukarıda belirtilen ve “konu alanlarının evrimsel modeli” çerçevesinde
oluşturulan bu bilimler teorisi, farklı konu alanlarının araştırılmasının, bilimsel
yaklaşım yöntemleri bakımından farklılıkları da beraberinde getirdiğini
ortaya çıkarmayı amaçlıyor. Elias’ın insan bilimleri kavramının yukarıda kısaca
değinilen teorik temeline daha ayrıntılı olarak girmeden önce, bu temeli anlamanın
bir bakıma ön koşulu olarak, ileride ele alınacak içeriksel açıklamaların
da özünde yatan insan resmine değinmek yararlı olacaktır.
Elias’ın insan resmi (figürasyonu)
Elias’a göre insanlar, temelde toplumsal şartlar tarafından şekillendirilmeye
açık yaratıklardır. Ancak insanın antropolojik olarak sabit iki özelliği vardır. Birincisi,
insanoğlunun toplumsallık özelliğidir. Bu özellik, insanların biyolojik
yapılarından dolayı doğuştan itibaren çok az sayıdaki davranışlarıyla ilgili bir
içtüzüğe sahip olmalarından; böylelikle baştan itibaren yardım, iletişim, öğrenme
ve toplumsallaşma (sosyalizasyon) ihtiyacı içinde bulunmalarından kaynaklanmaktadır.
Yani, kısaca, bu özellik, insanın başka insanlara tâbi olma özelliğidir.
İnsanların ikinci özelliği de, onların değişkenliğidir (Elias, 1971: 116). İnsanlar,
toplumca şekillendirilmiş çevreleriyle etkileştikleri için değişkendirler.
Elias’ın deyişiyle, yeni doğan bebek bir insan maketi/örneğidir (Elias,
1987: 106). İnsanların sözü edilen bu iki ortak özelliği de, onların bireysel ve
toplumsal gelişmelerinin “karşılıklı bağımlı” (interdependent) karakterini ortaya
çıkarmaktadır. Elias’ın Avrupa’daki medenileşme süreçlerini konu alan incelemesinde,
toplumsal fonksiyonların farklılaşmasıyla, psişik fonksiyonların da
farklılaştığını görmek mümkündür. Buna göre insan ruhunun bilinç, dürtü yapısı
ve vicdan olarak fonksiyonel farklılığı, doğuştan ve doğal olmayıp, toplumsal
bir sürecin sonucudur. Dolayısıyla, söz konusu bireysel farklılıklar, belirli bir
toplumsal gelişmişlik aşamasına tekabül ederler. İnsan kişiliği, toplumsal süreçlerin
ürünüdür ve buna bağlı olarak, kişisel medenileşme sürecindeki gelişme
seviyesinin yüksekliği, toplumsal farklılaşmanın seviyesini de yükseltir. İnsanların
ne kadar rasyonel veya içgüdüsel dürtülere göre davranacakları, yahut
onların ne derece bireyci (individualist) veya toplumsal davranışlar gösterecekleri,
mevcut toplumsal medenileşme sürecinin seviyesine bağlı olmaktadır.
Toplumsal “karşılıklı bağımlılık seviyesi” yükseldikçe, insanların iç dürtülerine