dergi

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 207
eğdirilmişliğini Batı Marksizmi içinde de teşhis eden Soja, mekânın Kartezyen
özelliklerinin yani sabitlenmiş, ölü ve diyalektik olmayan her türlü algılanışının
karşısında yer almaktadır. (Soja, 1989: 11-37). Yeni bir tarihsel-coğrafi materyalizmi,
mekân, zaman ve toplumsal varoluşun üçlü diyalektiği içinde kurmaya çalışmaktadır.
Mekân üzerine çalışmanın iktidar süreçlerini çalışmak olduğunu, Foucault’dan
ve Lefebvre’den aldığı ve uyarladığı kavramlarla belirtmektedir. Mekân
çalışmanın, basit bir anti-tarihselcilik olmadığının altını çizmektedir (Soja, 1989:
23). Lefebvre’nin, modernleşmiş kapitalizmi “kapitalist devlet tarafından sınırları
çizilmiş denetlenen bir bürokratik tüketim toplumu” olarak tarif etmesini ve
“toplumsal olarak mistifiye dilmiş, kuşatıcı ve artan şekilde araçsal mekânsallık
yaratımının, eleştirel değerlendirmelerden gizlendiği” görüşünü mekânsallığın
ontolojik araştırması için önemli bulmaktadır (Soja, 1989: 50). Toplumsal yaşamın
yaratılmış mekânsallığının, tarihin hem çıktısı hem de aracısı şeklinde olumsal
ve koşulsal olarak görülmesi gerektiğini vurgulamaktadır (Soja, 1989: 58).
Öte yandan post-modern yaklaşımların öne çıkardığı mekân kavrayışı daha
çok Bachelard’ın görüşleriyle uygunluk göstermektedir. Postmodern yaklaşımda
mekânların biçim (bir kap) olarak görülmesine, biçimlerin de sürekli bir dinamik
olduğu, bir süreç olduğuyla yanıt verilmektedir: Mekânlar da süreçtirler
(Massey, 1993: 67). Mekânlara farklılıklarını ve benzersizliğini, toplumsal ilişkilerin
eklemlenişi vermektedir. Bu ilişkilerin geniş bir düzlemde inşa edilmesinden
dolayı, yerler de eklemlenmiş anlar olarak tasarlanabilmektedir (Massey,
1993: 66). Mekânların çelişkili kimliği, geçmişin ne olduğu, şimdi ne olması gerektiği
ve gelecekte ne olabileceği üzerine yapılan çatışmalarla belirlenmektedir.
Dolayısıyla küreselleşen eşitsiz toplumsal ilişkilerde bir mekânın karakteristiğini
anlamak için, onun gelecekteki mekânlarla bağlantılandırılması gerekmektedir.
İlerici bir mekân anlayışının mekân ve mekân arasındaki ilişkiler üzerinde
durması gerektiği vurgulanmaktadır (Massey, 1993: 68).
Mekân, hareketin politik doğasının çıplak gözle görülebildiği bir alan olarak somutlaştırıldığında,
politik anlamıyla mekân/yer (place) temelli hareketlerin, kendilerini
gelecek düşüncesiyle kuramlaştıran hareketlerin elde edebileceklerinden
daha fazla politik olacağı ve somut eklemlenme tarzları sağlayabileceğini iyimserce
öngörenler de bulunmaktadır (örn. Morris, 1993: 44 ve Ghani, 1993: 57).
Mekân, iktidarın farklılaştırıcı uygulamalarının bir alanı olarak odak konusu
yapılmaktadır ve tıpkı zaman gibi, toplumsal olarak inşa edilmiş süreçler olarak
çözümlenmektedir. Mekân oluşturma çabalarının yoğunluğunun artmasının,
ulus-devletin insanların kimlik ihtiyaçlarını karşılayamadığı bir güvensizlik nöbetinin
sonuçları olduğunu belirten Bauman ise, mekânların kimlik oluşturma
süreçleri olarak tikelliklerinin kendinde olumlu bir özellik olarak görülmemesi
gerektiğini vurgulamaktadır: “Kimlikler, ancak güvenli bir toplumsal mekânın
içinde güvenli ve sorunsuz olabilirler...Ama bugün baskı gören ve kritik meydan
okumayla karşı karşıya kalan tam da birleşik, yönetilen ve kontrol edilen bir