dergi

46
ARUS YUMUL
Batılılaşmayı hedef alan Türk modernleşme projesi, modernlik söyleminin
merkezine Batı figürünü oturturken aynı zamanda kendi ‘Öteki’sini kendi içinden
yaratıyordu. Batılı kimliğin kurgulanan Doğulu kimlikle tezat içinde kurulması
gibi, Türk modernleşme/Batılılaşma projesi de bir takım özellikler ve
adetlerin toplamına indirgediği kendi ‘Doğulu’sunu kurgulayarak onu oluşturmak
istediği yeni kimlikten dışlıyor; toplumu ‘geleneksel’ ve ‘modern’ olarak
ikiye ayırarak bir kesimini ötekileştiriyordu. Bu ötekileştirme ‘Batı’nın ‘Doğu’yu
ötekileştirmesinden farklıydı, çünkü ‘öteki olmanın olanaksızlığının reddi’ni
içeriyordu (Sayyid, 1994: 270). Cemaatsel sınırlılığı ve yerelliği ile Doğululuğu
çağrıştıran her şey insan özünün evrenselliğine meydan okuyan özellikler olarak
algılanıp, utanç kaynağı haline dönüşüyor, bu durum kişinin kendisinden
utanmasını da beraberinde getiriyordu. Kendinden utanma, hatta nefret etme,
medeni topluma katılmanın ödenmesi gereken bedelleri olarak görülüyordu
(Bauman, 1993: 131). Belki uzun süre Avrupalıların ‘hiç Türke benzemiyorsunuz’
yorumlarından duyulan haz, Doğululuğa/kendine karşı duyulan bu utançtan
kaynaklanıyordu. Bu da Bauman’ın ‘tutarsızlığın içselleştirilmesi’ (1993:
128) olarak tanımladığı durumu doğuruyordu.
Utanç sadece bireyin medeni yaşam normlarına uygun yaşamasıyla kurtulunabilen
bir duygu değildir. ‘Gayrı medeni’ damgasından kurtulmak için hayalî
cemaatin diğer bireylerinin de bu davranış kodlarına uygun davranması gerekir
ki kolektivite ‘Öteki’likten sıyrılabilsin (Bauman, 1993: 131-2). Bugün ‘medenileşmeden’
‘Anadolu’nun bağrından kopup’ Avrupa’ya giden Türkler’in ‘gayrı
medeni’ davranış ve bedenleriyle Avrupa nezdinde Türklüğün imajını zedelediklerine
dair şikayetlerin temelinde bu kolektif utanç duygusu yatmaktadır:
‘elbette haksızlık bu. Çünkü ...[Avrupa’da] yaşayan Türklerin çoğunluğu, adam
gibi adamlar. Ama ne yazık ki kurunun yanında yaş da yanıyor ve iyi Türkler de
kötünün yarattığı düşmanlığın kurbanı oluyorlar, (Kırıkkanat, 2000). ‘Medenileşme’
yoluyla ‘Öteki’leşmeden kurtulanacağı yolundaki beklentiler, evrensel
kardeşlik, eşitlik gibi vaadler gerçekleşmez ve dışlanma devam eder ise suç dışlayanda
değil dışlananda aranır (Bauman, 1993: 131-32). ‘Şimdi söyleyeceklerim,
bazılarını çok kızdıracak ama gerçek: Avrupa’da aşırı sağcı ve ırkçı partilerin
yükselişe geçtiği tüm ülkeler, Türk göçmenlerin çoğunlukta olduğu yerler.
Yani Haider’in Avusturya’daki, çıkışını büyük ölçüde bizim Türklerin varlığı ve
toplumda yarattıkları ‘isyan duygusuna borçluyuz’ (Kırıkkanat, 2000).
Özellikle resmî söylem geleneksel gördüğü her şeyi medenileşme projesinden
dışlarken, popüler söylem bu özellikleri yüceltiyor (Kandiyoti, 1998) ve ortaya
değişik derecelerde melezleşmiş kişiler çıkıyordu. Yaratılmak istenen ‘Batılı’ özneye,
Batılılığı ve Doğululuğu değişik derecelerde içeren çeşitli özne pozisyonları
eklemleniyordu. Bu melezlik, Batılılığı ‘saf’, tüm Doğulu özelliklerinden arındırılmış
bir özellik olarak algılayan entelektüel duruş tarafından ağır bir şekilde eleştiriliyordu.
Burada eleştirilenler artık ‘Siyah’ Türkler’den ziyade ‘Doğu ile Batı