dergi

92
PETER IMBUSCH
şiddet yüzyılı olan- 20. yüzyılı ele alacağım (3. bölüm). Bir sonraki bölümde ise,
incelenen uygarlık kuramcılarının gerekçelerini ve uygarlık anlayışını daha çok
birbirinin içine geçmiş bir şekilde inceleyerek, kuramcıların kendi şiddet deneyimlerinin,
oluşturdukları uygarlık ve kültür kuramına nasıl yansıdığını belirlemeye
çalışacağım (4. bölüm). Daha sonra somut uygarlık kuramlarından soyutlamaya
giderek, birbirlerinden farklı uygarlık kuramlarından çıkarsanabilecek,
uygarlık ile şiddet arasındaki olası dört farklı ilişkiye değineceğim (5. bölüm).
Son bölümde ise (6. bölüm) Elias’ın uygarlık sürecini ele alış biçiminin 20. yüzyılın
şiddet deneyimlerine yaklaşım açısından zaaflar taşıdığını gösterecek ve
daha doğru bir uygarlık anlayışının çerçevesini çizmeye çalışacağım.
2. Modernitenin iki yüzü
Erken Yeni Çağ dönemi ve modernitenin tarihi çok farklı biçimlerde tanımlanabilir.
Bunlar bir anlamda teknik ve bilimsel ilerlemenin, insanın içsel ve dışsal
doğasına egemen oluşunun, aydınlanmanın ve artan rasyonalizmin tarihi olduğu
gibi, insanlar arasındaki ilişkilerin uygarlaşmasının, modern ulusal devletlerin
oluşumu ve sonraki kuşakların belleğinde benzersiz ve Batı ülkelerine özgü
temel bir süreç olarak yer eden ve geçmişe büyük bir övünç ve özbilinçle bakılmasını
sağlayan önemli kültürel katkılar çerçevesinde, şiddetin mahkum edilmesinin
ve daha etkin olarak sınırlanmasının da tarihidir. Çok bilinen bir dizi
fenomen de bu tarih içine yerleştirilebilir.
Bu tür bir bakış açısında göze çarpan en önemli özellik, şiddet ile kurulan ilişkinin
biçimidir. Temel olarak şiddet, zamana bağımlı, gelişim sürecinde -ki bu
anlamda sözkonusu gelişim bir ilerleme olarak da anlaşılabilir- önemi ve boyutu
azalan, devletin bir şiddet tekeli olarak ortaya çıkışıyla birlikte etkin bir şekilde
sınırlandırılabilen, modernite öncesi bir fenomen olarak görülür. Böylece şiddet
sınırlandırılır -ya yaşanılan mekândan dışlanır ya da zamansal olarak sınırlanır-
‘hâlâ’ uygulandığı durumlarda ise, toplumun merkezinden değil, periferiden
kaynaklanmaktadır. Bu özelliğiyle kendi toplumunda ötekini temsil eder. Modernite
ve şiddet bu yaklaşımda birbirlerine karşıt olgulardır. Şiddet, öz olarak moderniteye
ya da modern toplumlara ait olmayan, geçmişin kötü bir mirası olarak
değerlendirilir. Toplumun içsel ilişkilerine ilişkin yapılan bu tespitin, toplumlararası
ilişkilerde de koşutu vardır. Bu bağlamda, ekonomik çıkarlar ve yoğun ticari
ilişkiler pasifize edici bir etkiye sahiptir; şiddete ve savaşa engel olurlar ve işlevinin
giderek bozuluyormuş gibi algılanmasını sağlarlar. Ekonomik çıkarlar
şiddete dayalı tutkulara bir dizgin işlevi görür. Para kazanmanın ve ticaretin masum
eylemler olarak görülmesi ise savaşların değerlendiriliş biçimine karşıttır ve
savaşa engel olur (Hirschman, 1987). Burjuva devletler dünyasının dış ilişkileri
için geçerli olan genel özellikler, bu ülkelerin “üçüncü dünya” ile olan ilişkileri
için de geçerlidir.