dergi

58
YAEL NAVARO-YAŞIN
ne Akşam Kız Sanat Okulu açılmıştı. 150 Köy Kadını Gezici Kursunun düzenlediği
“ilerici” hane yönetimi seminerleri ile bu prensipler taşraya da taşınmıştı.
Toplam olarak, bu teknik okullara 1923-24 öğretim yılında katılan kadın sayısı
505 iken, 1940-41 öğretim yılında bu sayı 16.500’e çıkmıştı. 16
Evde aklı kullanmak
Kız Enstitüleri oldukça açık bir biçimde ev Taylorizminin propagandasını yaptılar.
Ünlü bir enstitü öğretmeni olan Süheyla Arel Taylorisme (1936) başlıklı bir
kitap yayınladı. Kendi deyişiyle bu kitap ev kadınlarına “evini maddeten ve dolayisile
manen mes’ud edebilmesi için bilinmesi lazım gelen fenni bilgiler” sunan
bir kılavuzdu (Arel, 1936:3). Kitap, Taylorizmin bir tanımıyla ve tarihçesiyle
başlıyordu. Arel, “Taylorisme demek; usulle çalışarak az zamanda çok iş meydana
çıkarmak demektir”diyordu (age):
‘Emerson’ ve ‘Taylor’ isminde iki İngiliz alimi fabrikalara ve hatta mağazalara girdiler,
iş başındaki adamları müşahede altına aldılar, onların hareketlerini etüt ettiler ve nihayet
uzun bir incelemeden sonra işçilerin ne için yok yere vakit sarfettiklerini keşfettiler
ve iş esnasındaki yanlış hareketleri meydana çıkardılar. Bu tetbik ve müşahedelerin
neticesinde muhtelif işlere ait az zamanda çok iş meydana çıkarma usullerini tesbit
ettiler (age: 4).
“Bilimsel yönetimin” kökenlerini böylece anlattıktan sonra, Arel bu yönetimin
uygulamalarını evle ilişkilendirmeye başladı:
O sıralarda İngiltere’de ‘Christine Frederich’ ismindeki kadın da bu, Taylorisme yani
metodla çalışarak az zamanda çok iş çıkarma sistemini ev işlerine tatbik etti (age).
(Aslında yazarların hepsi Amerikalı, Taylorizm de bir Amerikan icadı iken
Arel’in Emerson, Taylor ve Frederick’i İngiliz olarak düşünmesi ilginçtir. Bu,
1920 ve 30’lar Türkiyesi’nde “Batı”dan bir şeyler alınmasının Avrupa’dan özellikle
de Fransa ve İngiltere’den “birşeyler” benimsenmesi anlamına geldiğini
gösterebilir. Türklerin imgeleminde “Batı” ya da “modern”in inşa edilmesinde
ABD henüz merkezî bir rol oynamıyordu.) Arel, “Fabrika ve atelyelerde işçilere
en iyi usulleri telkin etmek veya öğretmek için bir sınıf salahiyettar kimseler bulunur,
evde ise bu işi görecek sahibi salahiyet kimse ancak ev kadınıdır” (age: 8)
diyordu. Böylece, şu sonuca varıyordu: “Bir kadında idareci fikri ne kadar kuvvetli
olursa, işi o nispette kolaylaşır” (age: 7).
Ancak Taylorizmi ve “rasyonelleştirilmiş ev işini” tartışanlar ve bunlarla ilgili
çeviriler yapanlar yalnızca ünlü enstitü öğretmenleri değildi. Bu yeni rasyonali-
16 Bu istatistikler, Erken Cumhuriyet’in Eğitim Bakanlığı’nın teknik eğitim raprolarından alınmıştır.
Bkz. Kız Teknik Öğretim (1945), 9-54 ve T. C. Maarif Vekilliği (1941) Teknik Öğretim Hakkında
Rapor.