dergi

91
Uygarlık kuramları ve şiddet sorunu
Peter Imbusch*
1. Giriş
Uygarlık kuramları, genellikle belirli bir uygarlığın ya da kültürün özelliklerini
ortaya çıkarmayı, temel niteliklerini anlamayı ve o uygarlığın neden o şekilde
geliştiğini, bunu nasıl gerçekleştirdiğini açıklamayı amaçlar. Bu özellikleriyle,
aynı zamanda modernliğin kendisini tanımlayış biçimini oluştururlar ve içinde
yeşerdiği kültürün yorumlanma çerçevesini ve açıklanış modelini yansıtırlar.
Ancak, bu tür yorumlanma modelleri hiçbir zaman itirazsız kalmaz ve genellikle
toplumsal gerçekliğin farklı boyutlarına dayanırlar. Buna bağlı olarak, bir toplumun
ya da bir kültürel çevrenin gösterdiği uygarlık gelişiminin farklı şekillerde
değerlendirilmesi çok doğaldır. Batılı toplumların açıklanmasına yönelik bu
tür bir uygarlık kuramı oluşturma girişimlerinden birisini -belki de en kapsamlısını-
Norbert Elias gerçekleştirir. Başka yazarların Elias’ın yaklaşımına aykırı
şeyler söylemiş olmaları ya da aynı süreci farklı şekillerde açıklamaları oldukça
ilginçtir. Bu yazarlar arasında Sigmund Freud, Max Weber, Alfred Weber ile Theodor
W. Adorno / Max Horkheimer sayılabilir.
Bu yazımda, Norbert Elias’ın uygarlık kuramını diğer uygarlık kuramları ile
birlikte ele almak, uygarlık ile şiddet arasındaki genel ilişkinin doğru bir şekilde
değerlendirilebilmesi için, bu kuramları şiddet sorunsalı çerçevesinde karşılaştırmak
istiyorum. Bunun için önce, moderniteyi birbirlerinden tamamen farklı
bir şekilde anlayan iki bakış açısını göstereceğim, ki bunlar şiddet sorunsalını
birbirlerine karşıt biçimlerde ele alırlar (2. bölüm). Daha sonra, bu yazıda incelenecek
olan uygarlık kuramcılarının somut deneyim ufkunu oluşturan -ve bir
(*) Hamburg Sosyal Araştırmalar Enstitüsü.
TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000