dergi

249
“anlamak” ve anlayarak “yargılamak” konusunda fazla yararı yoktur. Adorno bu
zorluğa dikkat çeker ve bu tür olaylara karşı tavır almada iki farklı tutumun altını
çizer: “sadece bir suçlamada takılıp kalma” ile olaya “kavranamaz olanın kavranması
gücüyle karşı çık(ma)” (Adorno, 1977a: 569).
Diğer yandan konuya, “ahlâkî tavır alışın ötesine geçmek ve bilimsel objektiflik
ile yaklaşmak” iddiasının kendisi ile birlikte getirdiği bazı sorunlar vardır. Birincisi,
“insan olmayanın sözlüğü” olarak tanımlanabilecek bilimsel dil, olguları
şeyleştirme niteliği nedeniyle “eylemcinin/failin” diliyle aramıza mesafe koymayı
engeller. İkincisi “anlama” çabası genel kural olarak, işlenen suçun bahanesini
arama havasını, onu hafifletme, masum gösterme tehlikesini de beraberinde
taşır. Gerçekten de, “nasıl olduğunu bilmek isteme” sorusuyla hareket
eden tarihsel olayları yeniden kurma çabası, Walter Benjamin’in iddia ettiği gibi,
daha çok kazananların duygularına yakın bir tutum takınmaya yatkındır ve
bu nedenle bizlere moral tavır alma konusunda daima borçlu kalır (aktaran Reemtsma,
1992). Moral tavır almayı da içeren, “bilimsel bir dilin” kurulmasının
zorluğudur burada işaret edilen.
Yapılması gereken, bu tür olaylara karşı moral setler kurmamızı da sağlayabilecek
bilimsel bir dil bulabilmektir. Çünkü, “objektiflik ve sözde ‘bürokratik
donmuş’ dil (Habermas), vahşi ve korkutucu niteliği nedeniyle kendisi ile hesaplaşılması
imkansız hale gelme tehlikesi taşıyan bir eylemle aramıza rasyonel
bir hesaplaşma için gerekli iç bir mesafe koymayı olanaklı” kılabilir (Geiss,
1990: 111). Yani, bu tür olayların analizinde takınılabilecek bir “soğuk objektiflik”
katliamlara karşı moral setlerin oluşturulmasına ve bu setlerin korunmasına
yardımcı olabilecektir.
“Mağdur” ve “fail” perspektifleri
Ama tüm bu izah denemelerine rağmen “ahlâkî tavır” ile “soğuk objektiflik”
arasında reel bir çelişkinin varlığından söz etmek daha doğru olur; “kelime
oyunlarıyla” bu iki ucu birleştirmenin fazla bir anlamı da yoktur. Bu nedenle
sosyal bilim, çelişkiyi çözmenin teorik formüllerini aramak yerine, “çelişkiyi”
teorik olarak bünyesinde barındıran bir yaklaşım geliştirmeliydi. Nitekim, kitlesel
kıyım gibi olguları analiz etmede ortak bir perspektifin oluşturulması yerine,
“failler” ve “mağdurlar” açısından geliştirilebilecek iki ayrı perspektiften söz
edilmeye başlandı (Diner, 1991: 65-75). İki ayrı perspektifi birbirinden ayıran en
önemli unsur, soykırım ve benzeri tarihsel olayların yeniden kurulmasında
merkezlerine farklı malzemeleri almalarıydı. Mağdur perspektifi, merkezine
doğrudan ‘kendisine yapılanı’ [maruz kaldığını] aldı. Yaşanan olay, bu perspektifte,
genel süreçten ayrıldı ve özgün boyutu ile mercek altına alındı. Deyim yerindeyse
kurbana “ayrıcalıklı” bir yer tanıyan, esas olarak kurbanın mercek altında
olduğu bir yaklaşımdı bu.