dergi

84
HEIKE HAMMER
Bu tespitler özellikle Uygarlık Süreci için de geçerlidir. Elias bu yapıtında cinsiyetler
arasındaki ilişki konusundaki tavırları ele alır, ancak bu ilişkinin kendisine
hiç değinmez.
Elias, cinsiyetler arasındaki ilişkiyi, diğer toplumsal yapıların içinde yer alan,
insanların kişilik yapılarıyla bağlantılı bir egemenlik ilişkisi olarak anlar, Ortaçağ
Avrupası için cinsiyetler arasındaki egemenlik dengesinde hafif değişimler
olduğu tespitinde bulunur. Savaşçı insanın fiziksel gücünün önemi azalırken
dürtülerin ve duyguların denetlenme yeteneği önem kazanırken, kadının egemenlik
gücü de artar; ancak bu artış kadının toplumsal olarak kendisinden daha
alt seviyelerde bulunan erkek karşısındadır, kendi seviyesindeki erkekler karşısında
değildir. Bu bağlamda Elias erkek ile kadının uygarlaşma süreçlerinin
farklı olduğu tespitinde bulunur:
Kadının dürtüsel yaşantısındaki baskılanımlar, Batılı toplumlarda eskiden beri, büyük
mutlakiyetçi saraylar hariç bütün tarih boyunca aynı düzeydeki erkekten çok daha
fazladır. Bu savaşçı toplumda yaşayan, üst düzeydeki kadının duygulanımlarını aynı
düzeydeki erkekten her zaman daha kolay denetleyebilmesi, inceltebilmesi ve verimli
dönüşümlere uğratabilmesi, bu yönde görülen öncül biçimlendirmenin ve alışkanlıkların
bir ifadesi olabilir. Kadın, dışsal bakışla toplumsal olarak aynı düzeydeki bir erkekle
karşılaştırıldığında, bağımlı ve toplumsal olarak daha alt düzeyde bir varlıktır
(Elias, 1997: Cilt 2, 119-120).
Ancak Elias mutlakiyetçi saray toplumu için, evlilikte kadının neredeyse eşit
haklara kavuştuğunu düşünür. Bu gelişmeyi “kadının ilk özgürleşme hareketi”
olarak adlandırır ve bu görüşünü saray toplumunda cinsiyetler arasındaki neredeyse
simetrik egemenlik dengesine dayandırır (Elias, 1990). Claudia Opitz, Elias’ın
bu özgürleşme tezine şüpheyle yaklaşmaktadır: Elias’ta kadının yaşamı ve
davranışları o kadar az incelenmiştir ki, bu incelemeler bu tür bir tespit yapmaya
yeterli değildir. Mutlakiyetçi saray toplumunda kadının gerçekten ne kadar
özgürleştiğini tespit edebilmek için bu konuda çok daha fazla araştırma yapılmalıdır,
üstelik bu tezi doğrulayan belgeler ve gerçekler olduğu gibi, yanlışlayanlar
da vardır (Opitz, 1997: 86-95).
Erkek merkezli bütün bakışına rağmen Elias bize kadın ve cinsiyet çalışmaları
hakkında yöntemler, kuramsal modeller sunmaktadır. Bunların yardımıyla
Dişi Ben’in Uygarlaşması sorunu 12 ve cinsiyetler arasındaki ilişkinin rolü açıklığa
kavuşturulabilir. Uygarlık kuramını cinsiyet farkını gözeterek geliştirmeye
çalışan araştırmalar arasında, Stephanie Ernst, Gabriele Klein, Renate Ruhne,
Annette Treibel, Bram van Stolk ve Cat Wouters’in yayınları sayılabilir.
12 Gabriele Klein ve Katharina Liebsch, bu başlıkla yayımladıkları çalışmalarında, bu tür bir girişimde
bulunmuşlar ve uygarlık kuramının cinsiyet farklarını gözetecek şekilde geliştirilmesini
sağlamışlardır. (Klein ve Liebsch, 1997).