dergi

202
ÇİLER DURSUN
Zamanın bir şimdilik olarak algılanışının
teknolojik gelişmeyle bağlantısı
Zamanın bir şimdilik olarak kavranışında, herşeyi bir anda işleme kapasitesine
sahip bilgisayarlaştırılmış düzeneklerin payının da olduğu söylenmektedir
(örneğin Borst, 1997). Zamanı dijital sinyallerle ifade eden bilgisayarlar, saatlerin
mekanik akışından farklı bir zaman bilinci yaratabilme kapasitesiyle değerlendirilmektedir.
Ancak bu değerlendirme, teknolojik belirlenimciliğin tek yönlü
açıklayıcılığından da uzakta durmaktadır. Sanayileşme çağının ve mekanizasyonun,
sonsuzca küçültülmüş zaman ve sonsuzca büyütülmüş sayıya duyduğu
gereksinim sonucu bilgisayarın icat edildiğini belirten bu yaklaşım, sayısal
bilgi işlemin, sanayileşme çağının ekonometrisi, sosyal matematiği, fiyat,
ücret ve doğum eğrileri için vazgeçilmez olduğuna işaret etmektedir. Böylece
dönemin üretim tarzının örgütlenmiş gereksinimlerine cevap verebilecek bir
teknolojinin hayata geçirildiği vurgulanmaktadır.
Bilgisayar, dünyanın, insanın ve zamanın ölçüsü olamayacak kadar nicel ve
anlık bir etkiye sahiptir. Dünyanın, bir bilgisayar imgesinde yeniden kurulmasının,
tüm insanların kafasındaki dil, sembol, zaman ve sayı kavramlarını farkına
varılmaksızın değiştirdiği öne sürülmektedir (Borst, 1997). Zamanın sayı olarak
temsil edilmesinin, geçicilik deneyimini değişim olarak sunduğuna dikkat çekilmektedir
(Fraser, Lawrence ve Haber, 1986: 30).
Binyıl biterken, tüm tarihsel değişmelerin insanın algılayabileceğinin çok ötesinde
hızlanmış olması; bu değişmelerin kuşaklar ve bölgeler arasında adım adım değil,
aksine birkaç yıl içerisinde dünyanın her tarafında meydana geliyor olması bu
teknolojik gelişmeyle ilişkilidir. Virilio’nun belirttiği gibi, hız Batı’nın umududur.
b. Şimdiki zaman vurgusunun gelecek zaman kavrayışıyla ilişkisi
Postmodern zaman deneyiminde, dinamiklerinin bir kısmı yukarıda açıklanan
şimdiki zaman vurgusu ya da mevcudiyetçilik (presentism), günümüzde
“derinlik boyutunun” silinmesiyle bağlantılı görünmektedir. Best ve Kellner, bu
durumu şöylece saptamaktadırlar:
Derinliğin silinmesi, aynı zamanda tarihi ve tecrübeyi matlaştırır; çünkü bir postmodern
şimdide kaybolmuş bulunan bir kimse, bilinci besleyen ve zengin, belirli bir bünyeye
sahip, çok boyutlu bir şimdi sunan çökelmiş geleneklerden, sürekliliklerden ve
tarihsel anılardan koparak uzak düşmüştür (Best ve Kellner, 1998: 328).
Bu alıntıda eleştirilen, post-endüstriyel toplum kuramlarıyla bağlantılı görülen
tarihin sonu nosyonudur. Yazarlara göre, tarihin sonu, “geleceğin, yalnızca
şimdinin daha kolay ve elverişli hale gelmiş bir değişkesi olarak görüneceği” bir
zaman kavrayışına yol açmaktadır. Burada sorulabilecek önemli sorulardan bi-