dergi

122
ERK YONTAR
sosyoloji, tarihsel psikoloji) bir parçası olarak görülür. Bu süreç ise, insanlığın
gelişimi çerçevesinde, başlangıçsız ve planlanmamış bir şekilde gerçekleşen
medenileşme sürecinin bir kesitini temsil eder (antropoloji, sosyobiyoloji vb.).
Sosyal bilimlerin rolü
Yukarıda belirtildiği gibi, Elias sosyal bilimlerde mevcut olan toplum ve birey
arasındaki ayrım görüşünü aşmaya çalışmaktadır. Bundan dolayı, onun insan
bilimsel kavramları, açık, birbirlerine yönelik, karşılıklı bağımlılık zincirleriyle
çeşitli şekillerde birbirlerine bağlanmış insanları konu alır. Eğer insanlar sadece
çoğul halde, yani figürasyonlar şeklinde mevcut iseler, o zaman bu figürasyonlar,
her insan bilimsel analizin ilgi konusu olmalıdırlar.
Elias figürasyon terimini, tek tek insanları ve onların motiflerini (amaç) birbirine
bağlayan, böylelikle de insanların spesifik (belli) bir biçimde davranmalarını
9 sağlayan karşılıklı bağımlılık örgüsünü ifade etmek için kullanıyor. Elias’ın figürasyon
ve -daha sonra incelenecek- süreç teorilerinin temel ön koşulunu, birçok
insanın faaliyetlerinin birbirine bağlanmasıyla, daha önce hiçbirinin bu şekilde
planlamadığı toplumsal bir sürecin seyrini oluşturan tecrübe teşkil etmektedir.
Bir başka deyişle: iradî ve karşılıklı her etkileşimin temelini oluşturan şey,
gayri iradî insanî karşılıklı bağımlılıklardır. Böylece, figürasyon terimiyle insanî
karşılıklı bağımlılıklar sorunu ön plana çıkıyor. Elias ana bağımlılıklar arasında,
duyuşsal (afektif), toplumsal, ekonomik ve mekânsal bağımlılıkları sayıyor. Elias’a
göre insanlar, bu karşılıklı bağımlılık ağı içersine doğarlar; bu ağ içinde yetişirler
ve toplumsallıklarını yaşarlar. Yine, insanlar, bu ağ içinde davranırlar; davranışlarıyla
bu figürasyonları kurar ve değiştirirler. Figürasyonlar, tek tek insanları
ve güdülerini, duyuşsal, toplumsal, ekonomik ve mekânsal bağımlılıklar şeklinde
birbirine bağlar ve insanların belirli bir biçimde davranmalarını sağlarlar.
Böylelikle figürasyonlar, her insanın bireysel hareket alanını belirlemektedirler.
İnsanların birlikte yaşamaları, onların amaç ve planlarının örgüsü, insanların birbirleri
aracılığıyla ortaya çıkan bağlılıkları, bütün bunlar, tek bir insanın bireyselliğini yok etmenin
tam tersine, bireyselliğin geliştiği ortamı teşkil ediyorlar; bireye sınır koyuyorlar,
ancak aynı anda insana, az ya da çok derecede bir hareket serbestliği de veriyorlar. İnsanların
toplumsal dokusu, tek kişinin sürekli bireysel amaçlarını ördüğü ve dokuduğu
alt yapıyı oluşturuyor (Elias, 1976: Cilt 2, 476/77).
İnsanları birbirlerine bağlayan ve birbirlerine doğru yönlendiren karşılıklı bağımlılıklar
ne denli yoğun olursa ve dolaysız ya da dolaylı şekilde birbirlerine
âdeta zincirlenmiş insanların sayısı ne denli yüksekse; ayrıca tek tek hareket/faaliyetler
ne kadar sık bir şekilde ardarda süregelirse, insanî ilişkiler örgüsünün
9 İnsanlar serbest, yani sosyal bağımlılıklardan kurtulmuş olsalar, belki de bu şekilde davranmayacaklardır.