dergi

‘UYGARLIK SÜRECİ’ KAVRAMI AÇISINDAN BİR MUKAYESE 33
mı, baştan itibaren daha yavaş bir davetiyeye işaret etmesiyle, daha kısıtlayıcı
ve katı görülmektedir. Ancak Batı kültürü, özel iç alanlarda, kişisel yaşamın bütün
yönlerine daha hızla nüfuz edecektir. Bu fenomen, Osmanlı örneğinde, dışarıdan
devletin/resmî dinsel ideolojik denetimin doğrudan müdahale etmediği
ev ortamını, bu kültür değişiminin uygulanabileceği nispeten özgür ortamlar
kılmıştır. Ancak, gerek Osmanlı gerek Japon örneğinde, ev mekânlarında, dışarıdan
‘müdahalenin’ en az olduğu yerler, bir başka deyişle, Ayata’nın ele aldığı salonlar
yerine, ‘melez’ kültür karmaşası olan iç odalar, bireylerin kültür/kimlik
tansiyonundan, nispeten en uzak ve dolayısıyla özgür olacağı mekânlar haline
getirilmiştir.
İki eklektik modelin uygulanışında kişiler için “takıntı” sayılacak boyutlar ortaya
çıkmıştır. Örneğin Japon ve Osmanlılar’ın saç biçimi, serpuş, çarşaf, kadınların
açık saçık giyinmesi, erkeklerin dans etmesi gibi konulardaki takıntıları,
bu kültür kimliğinin değişiminden duyulan rahatsızlığı dile getirmektedir.
Son olarak, bu iki toplumda Batılı kültür öğelerinin kullanımının, çağdaş birey
kimliğinin oluşumunda birey için yeni gerilimler getirdiği oldukça açıktır.
19. yüzyıl Japonu ve Osmanlısı, bu çağdaşlık eklektisizmlerinin içinde, kendi yerel
törelerinin, geleneksel kültürlerinin simgelediği akılsal ve duygusal olgu anlayışlarıyla
bunların sergilendiği mekânları değiştirip, bunlarla beraber bir de
yabancı olan Batı kültürünün akılsal ve duygusal tanımlamalarını benimsemek
durumunda idiler. Bu sürecin kişisel yükünün ağır olacağı belliydi. Çağdaş Japon
ve Türk bireyi, çağdaş Batı’nın öngördüğü, bireyin kimliğinin algılanmasında
akılsal ve duygusal ayırımının yarattığı psikolojik gerilimi taşımak zorundaydı;
ilaveten kendi kültürel ve kişisel kimlik duygusunu korumak ihtiyacı duymaktaydı.
Öte yandan, Batı yaşamının benimsenmesiyle, “alaturka” yaşamın
kendi “duygusal” alanlarının bu tipte Batılılaşan çağdaş bireyler için gittikçe kapanması,
bireyin “çifte gerginlik”li kimliğinin pekişeceğini ima etmektedir.
Bu çağdaş kimlik oluşumunun yarattığı sorunlar, zaman içinde hızlı bir sosyal
ve ekonomik değişim yaşayan çokkültürlü ortamlarla bir şekilde bağdaştırılmalıydı.
Her iki toplumun bu akımlara öncelikle maruz kalan seçkin zümre bireyleri,
çoğunlukla bu kişisel çatışmayı sağlıklı bir biçimde alt edebilme yollarını
bir şekilde bulabildiyseler de, bu ortamlarda çağdaş birey için sorun alanlarının
doğduğu aşikârdır. Japon ve Türk toplumları, kamu alanında “medeni davranış”ın
algılandığı özel ve kamu alanlarındaki “duygusal” ve “rasyonel” Batı
kültürü ile, gene özel ve kamu alanlarındaki “duygusal” ve “rasyonel” geleneksel
kültürün birleştiği ikili yapıdan kaynaklanan bir “çifte gerginlik”le yaşamak zorunda
kaldılar. Batı-rasyonel-public-kamu alanı/Doğu-duygusal-private-iç alan
ikilemine indirgenemeyen basit bir Doğu/Batı ikilemi değildir sözkonusu olan.
‘Eski’ kültürde rasyonel ve duygusal arasındaki ayırımın zaten mevcut olması
(Bence Elias bunun farkında değil. Japonlar’da da Osmanlılar’da da, kendi kültürlerinde
duygusal ve rasyonelin ayrıştığı özel ve kamusal alanlar kendilerine