dergi

132
AYŞE ÇAĞLAR
Modernleşme teorisini temsil eden direnç ve asimilasyon modelinin ikili (dualistic)
mantığına karşı burada “hiçbir tarz bir öteki üzerinde kaçınılmaz bir önceliğe
sahip değildir” (age.: 51). Bu yolla kültürler arasındaki ilişkiler ‘akışlar’ olarak
kavramsallaştırılmaktadır. Fakat bu akış, kimliklerin sadece alanını genişletmekle
kalmayıp aynı zamanda kimliklere akışkanlık imkanı da sunmaktadır.
Türk göçmenleri tartışması çerçevesinde tireli veya melez kimlikler kavramları,
Kasım 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılışından sonra yani 90’larla beraber itibar
görmeye başladı. Hem akademik hem kamusal söylemde hem de göçmenlerin
kendilerini algılayışlarında, “misafir işçi” lerden “Alman-Türkleri”ne geçiş
ise hemen hemen otuz yıl almış bir süreçtir.
“Misafir işçi”den “Alman-Türkleri”ne
Bugün Almanya’da 2.5 milyon “Türk” yaşamaktadır. Ev sahibi ülkenin emek
talebine hizmet vermek üzere geliştirilmiş “misafir-işçi” sistemi dahilinde istihdam
edilmiş olan bu göçmenler, 1961 yılında Almanya Türkiye arasında imzalanan
ilk ikili anlaşmadan sonra Almanya’ya gitmişlerdir. Almanya’ya ile geçici
olarak, kısa süreli ikamet ve çalışma izniyle götürülen bu insanların sivil ve siyasi
hakları da son derece sınırlıydı. Almanya’ya birçoğu işçi statüsünde gelmişlerdi,
ancak bugün artık “Türkler”in homojen bir grup teşkil ettiklerini söylemek
imkansızdır. Alman toplumunun hemen her katmanında yer almaktadırlar.
Türkiyeli göçmenler, 70’lerin ortalarına kadar, hem resmî hem de akademik
söylem içerisinde, Türkiye’deki “geleneksel kültür”lerine sıkı sıkıya bağlı, kapalı
bir kültür içinde yaşayan “misafir işçiler” olarak tanımlanmakta ve tartışılmaktaydı.
Türkiye’deki “Türk kültürü”nün bir uzantısı olarak görülen bu insanların,
kültür ve kimlikleri “misafir işçi yazını” içerisinde eleştirel olarak ele alınmamıştı.
1 Misafir işçi yazınının merkezinde göçmenlerin anavatanla aralarındaki bağları
ve ulusal kökenleri durmaktaydı. Alman toplumu içindeki sınırlı hakları ve
geçici statüleriyle, “evsahibi” topluma entegre olmuş bir parça gibi görülmemekte,
ve dolayısıyla bu göçmenlerin Alman toplumuyla siyasi ve sosyal olarak
bütünleşmeleri üzerinde durulmamaktaydı. Bu bakış açısına uygun olarak bu
göçmenlerin durumu bir sorun olarak görülmüyor, göçmenlerin kendileri güçsüz
birer kurban olarak algılanıyorlardı.
1973 yılında Almanya, Avrupa Ekonomik Topluluğu üyesi olmayan ülkelerin
vatandaşlarına giriş yasağı getirdikten sonra Almanya’daki Türk nüfusu artmıştır.
Alman hükümetinin o sırada Almanya’da bulunan Türkler’e eş ve çocuklarını getirebilme
hakkını vermesinden kaynaklanan bu nüfus artışı, akademik ve toplumsal
söylemde de “misafir işçi”den “Türk göçmenler”e oradan da “Türk azınlık”a
1 Almanya’daki Türklerle ilgili kapsamlı bir literatür taraması bu makalenin hem amacı hem de sınırları
dışındadır. Bu tür bir tarama için bkz. Çağlar, 1990.