dergi

196
ÇİLER DURSUN
düşünsel alan yaratmaktadır (Anderson ve Wood, tarihsiz: 60-61). Marksist kuramlardaki
ilişkisellik, kapitalizmin bin yılın sonundaki aşaması ile postmodern
kuramın güçlenmesi arasında nedensel olarak kurulmaktadır. Dolayısıyla zaman
kavrayışının farklılaşmasıyla da benzeri bir ilişki kurulmaktadır.
Giddens ise, modern dünyayı biçimlendiren ana dönüştürücü güç olarak kapitalizmi
alan Marksist yaklaşımların yetersizliğine dikkat çekmektedir (Giddens,
1994: 18). Bu yaklaşımlarda, modernliğin toplumsal düzeni, hem ekonomik sistemi
açısından hem de diğer kurumları açısından kapitalist olarak görülür. Durkheim’ın,
modernliği endüstriyalizmin etkisinde incelemesinin ve Weber’in de
modernliği bürokratik rasyonelliğin etkisi altında incelemesinin de aynı ölçüde
yetersiz açıklamalar olduğunu belirten Giddens, bu olguları birbirini dışlayan kategoriler
olarak görmek yerine, modernliği, kurumlar düzeyinde çok boyutlu ve
bu üç gelenek tarafından da belirlenen unsurların ayrı bir rol oynamasıyla karakterize
edilmesi gerektiğine dikkat çekmektedir (Giddens, 1994: 19-20). Onyedinci
yüzyıldan bu yana dünyayı etkisi altına alan bir yaşama ve örgütlenme biçimi
olarak modernliğin dinamizminin kaynaklarını ise şöylece belirlemektedir:
Modernliğin dinamizmi, zaman ve uzamın ayrılmasından ve toplumsal yaşam içinde
kesin bir zaman-uzam dilimlendirilmesini sağlayacak biçimlerde yeniden birleşmelerinden;
toplumsal sistemlerin yerinden çıkarılmasından (bu zaman- uzam ayrılmasıyla
ilgili etmenlerle sıkı ilişkisi olan bir olgudur); ve toplumsal ilişkilerin, bireylerin ve grupların
eylemlerini etkileyen sürekli bilgi girdilerinin ışığında düşünümsel olarak düzenleme
ve yeniden düzenleme sürecinden kaynaklanmaktadır (Giddens, 1994: 22).
Modernliğin zaman ve uzamla ilişkisini, toplumsal sistemlerin yerinden çıkarılması
bağlamında kuran Giddens’a göre, toplumsal ilişkilerin yerel etkileşim
bağlamlarından kaldırılması ve sonsuz uzunluktaki zaman-uzam boyunca
yeniden yapılandırılması olarak yerinden çıkarma, zamanın (mekanik saat ve
standart takvim ile) uzamdan ayrılmasını ve uzamın da yerden (keşifler ve haritacılık
ile) ayrılmasını içermektedir. Bu diyalektik süreç, zaman ve uzamın aşırı
bir eşgüdümüne dayandırılmasını zorunlu kılmaktadır (Giddens, 1994: 25-26).
Giddens, iki tür yerinden çıkarma düzeneği arasında ayrım yapmaktadır: Simgesel
işaretlerin yaratılması ve uzmanlık sistemlerinin kurulması (Giddens,
1994: 27). Bir simgesel işaret olarak para, zamanla sıkı biçimde ilişkilendirilmektedir.
Bir zaman-uzam uzaklaştırması aracı olarak görülen paranın uzamsal
gücü, Simmel tarafından şöylece karakterize edilmektedir:
Mülk ve sahibine, aralarındaki uzamsal uzaklık yoluyla geniş bir bağımsızlık ya da diğer
deyişle, özdevingenlik sağlamayı garanti edecek tek şey, bir girişimin kazancının
başka bir bölgeye kolaylıkla aktarılabilecek bir biçim almasıdır. Paranın uzaklıklar üzerinde
bir köprü oluşturabilme gücü, mülk sahibi ve mülklerinin...ayrı yerlerde varolabilmelerine
olanak sağlar (aktaran Giddens, 1994: 29).