dergi

248
kında bir kaç söz sarf edeyim. Sonra Elias’ın nasıl “Hızır gibi” yetiştiği konusuna
geçeyim...
En önemli sorun, soykırım gibi vahşet eylemlerini anlama çabasında, araştırma
konusu ile kendi aramıza mesafe koymanın zorluğuydu. Bu zorluğu iki boyutlu
tanımlamak mümkündür. Birincisine “ahlâkî boyut” diyebiliriz. İkincisi
ise konunun “ulusal kimlik”le doğrudan ilişkili olmasıydı. Belli bir ulus grubuna
dahil olmak, konuya ilişkin takınılacak tavrı önemli ölçüde belirliyordu. Her iki
boyut da, olgu ile araya mesafe koymayı zorlaştırıyor ve “anlama” eylemini olanaksız
kılıyordu.
İkinci boyuttan başlayayım: Kendimiz dışındaki ulusların, ulusal karakterleri
hakkında kolay tespitlerde bulunur, “tipik Alman”, “tipik İngiliz” gibi sözleri çok
kolay söyleriz. Ama, dahil olduğumuz ulusal grup söz konusu olunca aynı rahatlıkla
konuşamayız. Kendi gurubumuzun ulusal özellikleri hakkında bazı şeyler
söyleyebilmek için araya özel bir “mesafe koyma” çabası gereklidir. Zorluk,
“birey” ile “ulusal kimlik” arasında, teoride yapılan türden bir ayırımın pratikte
yapılamamasından kaynaklanır.
Norbert Elias için, ulusal kimliğin en önemli özelliklerinden birisi “duygusal
bağ”dır. Bunu “sevgi-aşk” olarak da tanımlar Elias. “Fakat” der, “ulus sevgisi,
kendisine SİZ dediğimiz bir insan gurubuna karşı duyulan sevgi asla değildir.”
Bu sevgi, aynı zamanda BİZ diye tanımlanan bir guruba duyulan sevgidir yani
bir çeşit ‘kendini sevme’dir. Bir ulusal guruba bağlı olmak insanın, SİZ dediği bir
guruba dahil olması değildir. BİZ denilen bir guruba bağlılıktır (Elias, 1990a:
196-197). Elias’a göre, “BİZ kimliği olmayan bir BEN kimliği” yoktur. Gerçi kimlikteki
“ben-biz” dengesi sürekli bir değişim içindedir ama “biz ve ben” iki ayrı
yerde duran kimlikler değildirler (Elias, 1987: 246 vd.).
Bu nedenle bir bireyin ulusu hakkında sahip olduğu resim aynı zamanda
onun kendi resmidir. Birey ve ulus, birbirinden ayrı iki farklı “mekân”da bulunmamaktadırlar.
İşte birey ve ulus arasındaki bu ortaklıktır ki, aynı ulus gurubuna
dahil kişilerle ve onların bir başka ulusa karşı işledikleri suçlarla araya mesafe
koymayı engellemektedir. Başkasının işlediği bir suç konusunda rahatça konuşabilen
bir kişinin, kendi suçu üzerine aynı rahatlıkla konuşamaması gibi bir
şeydir bu. Yapılması gereken, dahil olunan guruba dışardan bakmayı başarabilmektir.
Bu son derece özel bir çabayı gerektirir. Sosyal bilimin rolünü de burada
görür Elias.
“Ahlâkî Boyut” konusunda ise sorun şudur: Kendisine duyulan “ahlâkî nefret”
nedeniyle lanetlenen soykırım türü vahşet eylemleri, genel kural olarak “insanlık
dışı” ilan edilir. Bu tür eylemlerden duyulan “tiksinme” bizi, bunları yapanların
bu işi niçin yaptıklarını “anlamak”tan kaçmaya iter. Olgu ile aramıza ahlâkî
mesafe koymaya yarayan ve böylece “kötüler” ile ortak biçimde tanımlanmamızı
engelleyen bir dilin kullanılması tercih edilir. Eylemle ve yapanla araya konan
bu “ahlâkî duvar”, belki vicdanlarımızı rahatlatmaya yarar ama bu tutumun