dergi

208
ÇİLER DURSUN
mekâna ilişkin büyük modern projedir” (Bauman, 1998: 282). Günümüz durumunun
modernlik olarak da etiketlenebileceğini ima edenler ise çağdaş küresel
mekânın, modernitenin şimdisi olarak ele alınması gerektiğini belirtmektedirler
(King, 1995: 119).
Bütün çeşitliliği içinde postmodern yaklaşımın mekâna verdiği önemin, kapitalizmin
mekânsal engelleri kendisi için ortadan kaldırdığı bir döneme denk
düşmesi, Harvey ve Jameson gibi kuramcılar kadar postmodern kavrayış içinde
yer alan kimi düşünürlerin de dikkatini çekmektedir. Doreen Massey, Harvey’in
mekânları kesen hareket ve iletişime gönderme yapan terimi olan zaman-mekân
sıkışmasından hareketle bir iktidar geometrisi kavrayışı önermektedir
(Massey, 1993). Bu görüşünde, farklı sosyal gruplardan olan insanların, mekânsal
akış ve bağlantılara farklı tarzlarda yerleştirildiğine dikkat çekerek, sadece
kimin hareket ettiği ve kimin etmediği üzerinde değil, bu akış ve hareketle ilişkili
iktidar üzerinde durmayı da önermektedir (Massey, 1993: 61). Ona göre bazı
grupların hareketliliği ve denetimi, diğerlerini etkin bir şekilde güçten düşürmektedir.
Bazı grupların zaman-mekân sıkışması diğer grupların iktidarının altını
oymaktadır: “Bu en iyi biçimde emek-sermaye arasındaki ilişkide kurulmuştur.
Sermayenin dünyayı dolaşma yeteneği giderek, görece hareketsiz işçilerle
ilişkisinde onu güçlendirmektedir” (Massey, 1993: 62).
Binyılın sonunda yaşanılan rastlantısallık, belirsizlik ve bulanıklık ve bunların
kuramlarıyla birlikte ele alındığında, içinde bulunulan durumu “yeni Ortaçağ”
olarak adlandıran Alain Minc, mekânsal düzenlemeler ile iktidar arasındaki
ilişkiyi doğrudan pazarlar üzerinden kurmaktadır. Minc, ilk ortaçağ döneminde
bulanıklık ile belirsizliğin iki boyutlu bir mekân ölçeğinde, yani toprakların
ve kaba saba bir iktidarın elde edilmesi mücadeleleriyle hüküm sürdüğünü
belirtirken, yeni Ortaçağ olarak adlandırdığı günümüz kapitalizminin mekânsal
stratejisini ise şöyle belirtmektedir: “(belirsizlik ve bulanıklık) İkinci Ortaçağla
birlikte, bu kez potansiyel, mitolojik, gerçek, sembolik gibi nitelikleri içeren sayısız
boyutlu bir mekân içinde bütün güçleriyle geri geliyorlar” (Minc, 1995: 63).
Anlatmak istediği, pazarların geçmişte birer mekân olarak denetlenmesiyle aşılan
belirsizlik ve bulanıklığın, artık pazarların zaman olarak denetlenmesiyle,
kâr maksimizasyonunun bir engeli olmaktan neredeyse çıkmıştır. Hareketin ve
devinimin sayısı anlamındaki zaman ise, sermaye hareketlerinin nesnel sınırlarını
yaratmaktadır. Zamanın, sermayeye tabi kılınmasının bu en köktenci/devrimci
aşamasında, sermayenin sınır tanımaz akışkanlığında, insanları bulundukları
mekânla geçici de olsa sabitleme kuramlarının ve uygulamalarının bir
anlamı vardır: Sömürünün yönünü, hızını ve mekânını belirlemeye egemen
olabilmenin dayanılmaz hafifliği tarafından ve akılcılık temelinde gerçekleştirilirken,
zamanın ilerleme, geçmiş ve gelecek duygusu anlamındaki öznel deneyimlenmesini
aşındıran burjuva ideolojisini de eleştirmektedir (Harvey, 1998:
265-269). Harvey, mekânın bütün “yeniden dirilişine” karşın, aslında başlangıç-