dergi

96
PETER IMBUSCH
etkilemiştir. Bireysel ve sosyal psikolojiyi birleştiren Freud’un ruh kuramı, geçmişte
varolmuş ve şu anda varolan kültürler hakkında kapsamlı bir kuram, ve
kültürün oluşması ya da sürdürülmesi karşılığında bireyden beklenen, bireysel
ya da toplumsal olarak içselleştirilmiş bir kurbanlar öğretisi olma iddiasındadır.
İnsanlığın kültürleşme süreci, Freud’a göre, bir yandan insanın gelişiminde zorunlu
bir ilerleme iken, öte yandan da bir başarısızlık sürecidir, çünkü dürtülerden
vazgeçmeye, süblimasyona ve baskılanıma dayanmaktadır. Freud daha
sonra dürtü kuramını geliştirmeyi sürdürür ve cinsellik ile kültür karşıtlığını ortadan
kaldırarak, belirli koşullarda içe dönük, ama genellikle dışa dönük bir saldırganlık
ihtiyacı olarak çalışan, ‘haz ilkesinin ötesinde’ ve çokanlamlı özelliğe
sahip bir ölüm dürtüsünü (thanatos) Eros’un (yaşama dürtüsü) karşısına yerleştirir.
İnsanların birbirlerine karşı olan işte bu ilksel düşmanlıkları nedeniyledir
ki, kültür toplumu sürekli olarak yıkılma tehdidi altında bulunmaktadır
(Freud, 1930).
Freud’un ağırlıklı olarak bireye yönelik programı, saldırganlığı öne çıkarsa bile,
sadece saldırganlıkla sınırlı değildir. Şiddet bağlamı içinde görülebilecek diğer
olguları da (nefret, sadizm) tanır ve çözümler. Bilimsel çalışmaları sürecinde,
nasyonal sosyalist egemenliği ve sosyalleştirme ilkelerini önceden (Freud,
1921) doğruya çok yakın bir şekilde çözümlemekle kalmamış, insanın doğası
hakkında yanlış öngörülerde bulunması nedeniyle başarısızlığa mahkum olarak
gördüğü bolşevizmin şiddete dayalı ‘kültür deneyi’ ile de ilgilenmiştir (Freud,
1933).
Freud, savaş ve ölüm ile ilgili yazılarında (Freud, 1915, 1933), uygarlık verniğinin
ancak çok ince olabileceğini dile getirir. Devlet, kültür cemaatine katılmak
isteyen bireylere bir dizi ulvi ahlâki normlar dayatır ki, bu normlara göre bireyler
içgüdülerini tatmin etmekten ya tamamen vazgeçmek ya da onları sınırlamak
zorundadırlar. Ancak, aynı devlet onları savaşa yollar ve öldürme karşısında
varolan engelleri kolektif olarak devreden çıkartır. Toplumsal pasifizmin sağlanması
amacıyla şiddetin devlette tekelleştirilmesi, sadece şiddetin ortadan
kalkmasına değil, katlanarak büyümesine de yol açar. Ancak Freud savaşın nedenlerini
ölüm dürtüsüne ve bireysel saldırganlığa bağlamak suretiyle o kadar
derine yerleştirmiştir ki, bir kolektif olgu olarak savaşın açıklanması konusunda
kuramı, doldurulması oldukça güç bir boşluk içerir. Freud halkların varoluş koşullarında
görülen farklar devam ettiği sürece savaşı kaçınılmaz görür. ‘Kültür
dünya vatandaşı’nın bu konudaki hayal kırıklığı, eğer bu hayal kırıklığı uygar
insanın barbarlığa düşme karşısında bağışıklığa sahip olduğu yanılsamasına
dayanmıyorsa, son derece yersizdir. Gerçekte kötülük kökten kazınmamıştır,
çünkü insanın en derin özü, temel nitelikli doğal dürtülerden oluşmaktadır. Yani
Freud, savaşı ve şiddeti geriye dönüşler olarak görmektedir; ancak, bunlara
karşı konulması mümkün olsa bile, bunlarla barış ya da şiddetsizlik arasında
kurulan denge daima hassas kalacaktır. Özellikle yaşadığı çağda gözlenen (uy-