dergi

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 191
suna bakarken de, kopuşlar ve yeniliklerin yanı sıra modernlikle olan süreklilikler
kuramlaştırılabilme olanağına kavuşur.
Bu yazıdaki yaklaşım, mutlak kopuş görüşünden uzaktır. Ancak sadece sürekliliklere
vurguda bulunmanın da ne kadar açıklayıcı olabileceği hakkında -şimdilik-
kuşkucudur. Özellikle bin yılın sonuna gelinmesi gibi istisnai bir durum, geç
ya da ileri olduğu bile tartışmalı kapitalizmin bu aman vermez aşamasında bulunmayla
birleştiğinde, zaman kavrayışı ve algılanışının karmaşık bir hal aldığı
yadsınamamaktadır. Basit bir konuyu olduğundan daha karmaşık kılmak ya da
karmaşık bir konuyu basitleştirmek tuzaklarından kaçınabilmek için, yazar, kendisini
mutlak süreklilik ve kopuş-süreklilik diyalektiği görüşleri arasında serbest
bırakmayı -şimdilik- tercih etmektedir. Bu açıdan bu çalışma, yazarının kaptan
olmadığı ancak kılavuz olabildiği bir deneyim olarak ele alınmalıdır.
Çalışmada, açıklayıcı her zemin (patika), sadece birbiriyle bağlantısıyla değil,
daha çok birbiriyle geçişliliğiyle konu edilecektir. Zamana ilişkin sorunlaştırmaları
bütünüyle kavrayabilmek için, olabildiğince geçişli bir metin örgütlenmesi
anlamlı görünmektedir. Bu çabanın sorunlu yanları, konunun böyle ele alınamayacağını
(ya da gösterilen patikada bu şekilde yürünemeyeceğini ) değil, yazarın
(yürümedeki) tercihlerini düşündürtmelidir.
Bakışın siste iz sürer
Geri verilene dek ödünç alınmış zaman
ufukta belirir
Ingeborg Bachman, 1953
Zaman kavrayışının değişmesinin (sıralamasının özel bir anlama gelmediği)
altı belirgin ve birbiriyle ilişkili göstergesi saptanabilir:
1- Şimdiki zaman üzerindeki olumlayıcı kuramsal vurgunun belirginleşmesi
ve gündelik yaşamda şimdiki zaman algılamasının başat hale gelmesi.
2- Zamanın nesnel olarak (fiziksel) kavranışı yerine öznel (insani) kavranışının
başat hale gelmesi.
3- Gelecek zaman kavrayışının ve algılamasının, toplumsal ve bireysel düzeyde
zayıflaması. Bununla ilişkili olarak ütopyacı düşünüşün güçten düşmesi.
4- Geçmişin, mutlak hakikatler olarak değil, düzenlenmiş öyküler olarak kavranması
ve geçmişin alternatif öykülemeleri anlamında tarihin ne’liğinin yeniden
belirlenmesi.
5- Zamanın, mekân ve mekânsallık konusuyla bağlantılandırılarak ele alınması.
6- Çizgisel (linear) ve evrimci zaman anlayışının sorgulanması ve modernleşme
projesiyle bağlantısının sorunlaştırılması.
Zamana ilişkin kavrayışın ve sorunsallaştırmanın bu farklılaşmalarının anlamlarını,
nedenlerini ve kökenlerini belirlemeye çalışarak, anahatları bu şekilde
çizilebilecek türden bir algılama ve kavrama pratiğinin, modernlikten bir süreklilik
mi yoksa kopuş mu içerdiği üzerinde durmaya başlayabiliriz.