dergi

TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI ARAYIŞLAR 137
bağlılıkların günlük dilde sahici melezleşmeler yaratmaları mümkün değildir.
Dolayısıyla, kültürler (mekânlar) somut olarak ele alınamazlar. Bu noktada, etnisite
değişmez bazı kültürel farklılıkların doğallaşmış bir göstergesi haline gelir.
Tireli, milliyet ve etnisiteyi diğer tüm kimliklerin üzerinde imtiyazlı bir yere
koyar. Etnik ya da ulusal kimlikler insanların sahip olduğu en temel kimlikler
olarak ele alınır. Ayrışmış (disjunct) ya da tersi öznellikler, popüler söylemde etnik
öznellikler olarak ele alınırlar. 4 Tireli kimlik kavramı kültürel özselciliği ters
yüz etmek yerine, daha çok kolektif bağlılıkların doğasındaki sorunsalı aydınlatma
eğilimindedir. Yani, çoklu ve çok-yerli (multilocale) bağlılıkları ve sadakatleri
sebebiyle yerel-aşırı (translocal) grupların yaşadıkları çıkar çatışmasını aydınlatmak
gibi. Sözgelimi Alman-Türkleri’nin Almanya’daki statülerine dair ortak
sorun ve beklentiler taşıdıkları varsayılır. Görüldüğü gibi, vurgu hep etnik kimliklerin
melezleşmesi üzerinde olup diğer tüm aidiyet biçimleri dışlanmaktadır.
Burada sorunlu olan nokta, popüler dilde yaygın olan etnisiteye imtiyaz tanıyan
vurgunun antropolojik çalışmalarda da kendini göstermesidir. Çalışma
nesnemizi bir ‘etnik’ grup olarak belirlediğimizde, bir aidiyet biçimini diğerlerinin
üzerine koyma tehlikesiyle karşı karşıyayız demektir. Etnik ve ulusal kimliklerin
hayalî ve kurgusal doğasının altını çizerken, etnik kimliğin kültürel ya da
sosyal farklılığı oluşturan unsurlardan sadece biri olduğuna özellikle dikkat çekmeliyiz.
Buna uygun olarak, etnografik çalışmalarımızda örtük etnikleştirmeleri,
kültürel farklılıkları mekânlaştırmayı veya bu tür farklılıkların nesiller arasında
kendiliğinden ürediği varsayımlarını bir tarafa bırakmalıyız. Araştırma projelerinde,
etnik kimliği, öznelliklerimizi açıklamakta belirleyici bir konuma yükselten
örtük bir varsayım mevcuttur.
Bu durumda, etnisite kavramını içkin olduğu söylemlerden kopararak ona
basitçe bir konumlandırmaya tekabül eden olumlu bir anlam verebiliriz (Hall,
1992). Fakat bu tür “kurtarma” (decolonization) teşebbüsleri en az iki nedenden
dolayı sorunludur: birincisi etnisitenin temelde kültüre içsel olarak bağlı bir
kavram biçiminde algılanması nedeniyle çok yüklü bir kavram olması. Popüler
dilde, dışlanmanın kültür temelli siyasi söyleminin ağırlık kazandığı günümüzde,
böyle bir girişim tehlikeli olabilir. İkinci olarak ise; etnik ifadelendirmeler,
herbiri kendi tarihini barındıran bir çağrışım ağının içine gömülüdür. Örneğin,
Almanya’da “Türk” kelimesi öyle tekabüliyetler ve çağrışımlarla anılır ki “Türk”,
Hıristiyan Avrupa’nın “öteki”sini oluşturur. “Türk” terimi Hıristiyanlık’a karşı
İslâm veya “Batı”ya karşı “Doğu” türünden özselleştirici ikiliklerle birlikte anılmaktadır.
5 Bu tür söylemlerin kendileri de iktidar şekillenmelerinin parçası ol-
4 Barth’ın etnik kimlik görüşüne karşı bir duruş için bkz. Rousseau, 1979.
5 Örneğin olumsuz ve çatışmacı algılamalarda “Türk”lüğün ne şekilde ortaya çıktğına örnek olarak
bkz. R. Augstein’in Solingen’deki ırkçı saldırının hemen ardından Der Spiegel’de (1993: 18) çifte
vatandaşlık üzerine yaptığı yorum.