dergi

106
PETER IMBUSCH
şen şey sadece biçimi, yeri, zamanı, teknik etkinliği, kurumsal çerçevesi ve meşruiyet
açısından anlamıdır. Ancak bu biçim değişikliği çizgisel, hedefli, bütüncül bir gelişme
değildir. Daha çok, geliş gidişlere, sürekli iniş çıkışlara benzer. Barışçı dönemlerin arasında
kalan dönemler, altın çağları sadece birkaç yıl ya da en çok birkaç on yıl geciktiren
dönemlerdir. Kültür ve tarih yıllıklarında bunlar boş sayfalardan başka bir şey değildirler
(Sofsky, 1996: 224f.).
Gerek Sofsky gerekse Duerr tarafından savunulan ‘kasuistik’ ya da ‘anlıkçı’
yaklaşım, uygarlık ve şiddet arasındaki ilişkileri genelleştiren hipotezlerin zaaflarını
isabetli bir şekilde gösterir, ancak şiddetin gelişme yönü ve eğilimi üzerine
gerekçeli bir şeyler söyleyebilme olanağını da elinden kaçırır.
6. Sonuç
Ben üçüncü tavrın modernite ile barbarlık ilişkisini anlamaya yarayan en iyi
yaklaşım olduğunu düşünüyorum, çünkü bu tavır Aydınlanma, akıl ve modernitenin
içerdiği içsel çelişkileri dikkate almaktadır. Bu yaklaşım ile ‘şiddet içermeyen
modernite hayali’ (Joas, 1994) ebediyen rafa kaldırılabilir.
Modernitenin egemen söylemi, şiddeti en azından bastırmaya çalışır ya da
-bunun artık mümkün olmadığı durumlarda- onu normalde şiddet içermeyen
ya da en azından şiddeti indirgenmiş bir toplumsal realiteden ‘patolojik’ bir
sapma olarak görür. Modernite kendisini tanımlarken 20. yüzyılın ‘makro suçlarını’,
‘barbarlığa dönüş’ ve ‘uygarlık kesintisi’ olarak yorumlar ve bunların modernitenin
(Aydınlanma, akıl, rasyonalite) içerdiği ilkelerle hiç ilgisi olmadığını
ya da çok az ilgisi olduğunu iddia eder. Uygarlaşmış ve dayanışmacı bir topluma
ulaşma sorununu, özünde şiddetin ‘ötelenmesi’ ile çözmüştür. Bu durum,
özellikle moderniteyi en çok sarsan ve onun sorgulanmasına neden olan, yüzyılımızın
‘makro suçları’ (Dünya Savaşları, ‘Auschwitz’ ve ‘Gulag’ en önemli örneklerdendir)
için geçerlidir.
Zygmunt Bauman da “sosyolojinin toplumsal patolojileri ele alışındaki normal
yolun, bunları modernitenin amaçlarına ulaşmada geç kalışının bir sonucu
olarak görmek” olduğunu söyler.
Tamamlanmamış modernite düşüncesinin, bütün irrasyonalite, bütün batıl inançlara
göre sadece modernite öncesi dönemlerden kalma bir artık olduğu inancı, modernitenin
hâlâ ortadan kaldırması gereken bir inançtır. Ve bu sosyolojiye karşı çoğunluk tarafından
kabul edilen ilaç ise, modernitenin dozunu artırmaktır. Horkheimer ve Adorno’dan
öğrendiğim şey, içinde yaşadığımız toplumda yolunda gitmeyen şeylerin, modernitenin
Aydınlanma projesinde varolan içsel çelişkilerin meşru bir sonucundan
başka bir şey olmadığıdır (Bauman, 1999: 3).
Eğer barbarlık, uygarlık kazanımlarının göbeğine yerleşmişse ve orada mümkün
olabiliyorsa, bu kazanımların tarafsızlığından şüphelenmek gerekir. Bu ‘dönüşler’
artık ilerleme karşısında tesadüfi kazalar olarak değerlendirilemez, çün-