dergi

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 197
İnsan ve zamanın toplumsal örgütlenmesindeki değişmelerin, parasal ekonominin
gelişimiyle yakın ilişkisinin iki genel niteliğini, Harvey’in saptaması
açığa vurmaktadır.
Birincisi: Para, zaman ya da mekân konularında maddi pratikleri, biçimleri ve anlamları
tanımlayanlar, toplumsal oyunun temel kurallarını tanımlıyorlar. Paraya, zamana
ve mekâna kazandırılan cisimleşme ve atfedilen anlam, toplumsal iktidarın korunmasında
az-buz önem taşımaz... İkinci sonuç ise şudur: Parasal hedeflerin izlenmesi, mekânın
ve zamanın niteliklerinde değişiklikler yaratabilir. Eğer paranın zaman ve mekândan
bağımsız bir anlamı yoksa, o takdirde zaman ve mekânın kullanılış ve tanımlanış
biçimlerini değiştirmek suretiyle kâr (ya da başka türden çıkar) arayışına girmek
her zaman için mümkündür (Harvey, 1997: 255-258).
Sınırlar arası akışkanlığa özellikle 1970’lerden beri süregiden teknolojik devrim
ile ulaşan ve küreselleşen kapitalizmin bu yeni aşamasında, parasal hareketlerin
ve akışkanlığın gücünde önüne geçilmez bir artış yaşanmaktadır. Giddens bu yeni
durumun görünümünü, günümüzde “mal para”nın, bir bilgisayar çıktısına rakamlar
olarak aktarılabilen saf enformasyon biçimini almasıyla temsil edildiği
araçlardan bağımsız duruma gelmesi olarak vurgulamaktadır 4 (Giddens, 1994:
29). Ona göre, paranın zaman-uzamla ilişkisi, bir akış olarak değildir; anındalık ve
ertelemenin, varlık ve yokluğun birbirine bağlanmasıyla zaman ve uzamı paranteze
almanın bir aracı olma ilişkisidir (Giddens, 1994: 30). Harvey’e göre ise, para
ve zaman-uzam ilişkisi bir “devir” ilişkisidir. Sermayenin devir süresi çok önemli
bir niceliktir. Dolaşıma sokulan sermayenin geri kazanım hızı yükseldikçe, kârın
maksimizasyonu da yükselecektir (Harvey, 1997: 258). Harvey, bu amaçla kapitalist
modernizasyonun, ekonomik süreçlerde ve dolayısıyla da toplumsal hayatta
büyük ölçüde tempo artışına ve hızlanmaya gereksindiğine dikkat çekmektedir.
Kapitalist sistemin hıza bağımlılığına başka bir vurgulamayı, Paul Virilio yapmaktadır.
Virilio’ya göre
zenginliğin nitelik değiştirmesiyle açığa çıkan şey, yalnızca dünya ekonomisinin hızının
değişmesidir; taşınır birimden saatsel birime geçiş, yani Zaman savaşıdır... Demek
ki zenginliklerin, sermayeleştirmelerin, üretim biçimlerinin içinde bulundukları yalıtılmışlığın
ortadan kalkması mübadelelere, serbest mübadeleye, hatta mübadelelerin
toplumsallaştırılmasına değil, bunların kendi taşıtsal güçlerine, dinamik etkinliklerinin
en yüksek düzeyine erişmek içindi (Virilio, 1998: 51-52).
Hızı sistemin kendine içkin bir amacı olarak görmesiyle Harvey’den farklılaşan
Virilio, iktidarı ise hızın aniden bir yazgı, bir ilerleme biçimi, bir uygarlık ha-
4 Zamanın kendi içindeki dijitalleşmesini daha kavranabilir kılması açısından Halil Nalçaoğlu’nun görüşlerine
başvuruyorum: “Mekanik saat, yapısı gereği özünde (temporalized) bir uzam; yani kadran
denen şey üzerinde devinen akrep ve yelkovan sayesinde, sürekli dilimlere ayrılan ve bu yolla bize
zamanı gösteren bir mekân... Dijital saat ise zamanı, hep bir artma ya da eksilme haline dönüştürüyor.
Bu anlamıyla çağdaş zaman, artış ve eksiliş hareketleri ve bunun temsiliyeti bakımından çağdaş
sermayeye son derece uyuyor. Şu lafları düşünelim: ‘IMKB’de bir günlük işlem hacmi xxx oldu.’