dergi

HAKKARİ’DE ORAMARÎ ÖRNEĞİ 181
Suto için despotik bir aşiret lideri diyebiliriz, her ne kadar kendisi ve aşiretler
bu dönemde “çevrenin anarşisi” (peripheral anarchy) içinde idiyseler ve Suto
aşiret liderleri arasındaki hiyerarşide alt sıralarda idiyse de. Suto kabilenin asil
bir soyundan Mala Mirî’den gelmesi kadar şahsiyetiyle de liderlik rolünü kazanmıştı.
Gücünü gösterirken şiddete başvurmaktan kaçınmazdı ve kullandığı
zorbalık ve entrikaya dayalı siyasetle geniş bir çevrede ün yapmıştı. Cevdet, Suto’nun
“Amadiya’dan Van’a kadar” geniş bir araziyi zorla etkisi altına almış olduğunu
söylemekte, bu mecazî ifadeyle, Suto’nun etki alanının genişliğini vurgulamaktadır.
Gene Cevdet’e göre, Suto “astığı astık, kestiği kestik” bir tip imiş.
Adamları ve taraftarları yazılı kaynaklardan yapılabilecek tahminlere göre bir
iki değişik grup olarak sınıflandırılabilir ve Suto’ya verdikleri destek ya da direniş
dozunda farklılıklar gösterebilirler. Suto bir ifadeye göre, bir çok köyün “sahibi”
imiş. Buradaki köylülerin Suto’nun hulamları, yani hizmetçileri olmaları
muhtemel; görevleri Suto’nun emirleri uyarınca tarım ve hayvancılık üretimini
sürdürmek ve gerektiğinde de Suto için çatışmaya girmekmiş. Ayrıca Suto’nun,
muhtemelen, değişik sınıflardan ve sayıca bol aşiretli “adamları” var imiş, ki
bunlar da Suto’ya vergi verip ürünlerinin de bir kısmını ona ödemekteymişler.
Bu tip ekonomik sömürü geleneksel liderler arasında sık görülen bir olaydı
(bkz. Leach,1940; van Bruinessen, 1992). Bir liderden vazgeçip bir diğerine destek
verme olgusu ve bunu bir topluluk olarak yapma imkânı yörenin jeo-politik
yapısıyla yakından alâkalı görünmekte. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları gibi
yaygın savaş dönemlerinde yaşanan bölgeleri ya da aşiretin kontrolü altındaki
yöreyi deşiştirebilme esnekliği oldukça sınırlı olsaydı gerek. Bilindiği gibi Birinci
Dünya Savaşı pek çok “etnik temizleme”lere, dinî çatışmalara ve halkların
sürgününe tanık oldu. Bu şiddetli çatışmalar bir bakıma insanların güçlü ve etkili
aşiret liderleri ya da şeyhleri desteklemesinin nedeni olmuş olabilir. Daha
önceki dönemlerde, ya da barışın daha yaygın olduğu zamanlarda, aşiretli halk,
eğer bir lider kendilerine beklenilen kollama ve desteği gösteremiyor ve aşiretin
onurunu yeterince koruyamıyor ise, Gellner’in deyimiyle (bkz. Gellner,
1981: 229) “ayaklarıyla seçim yaparlar” ve aşiretlerini değiştirmeye illâ da mecbur
kalmadan kendilerine hamilik yapacak başka bir şeyh ya da aşiret lideri
ararlarmış. Bu durum aşiret kimliğini değiştirmese de aşiret bölgesinde topluca
sahip olunulan hakların kullanımının mutlaka kısıtlanmasına yol açardı. 15 Her
halûkarda aşiretli köylü, yarı göçebe ve göçebe halk, en azından söz konusu
olan bu büyük savaşlar döneminde, ve büyük devletlerin ve imparatorlukların
yöreyi de kapsayan çatışmalarında, yeni yerleşim bölgelerine doğrudan göç
edip, başka gruplar tarafından terk edilmiş bu yörelerde en azından geçici olarak
kalma imkânına sahip gibi görünmekteler. Gerçekten de, saha çalışması
15 Aşiret halkı ve liderleri arasındaki benzer ilişkiler için, bkz. Pakistan’ın kuzey-batı sınır bölgesinde
yaşayan Swat Pathan’lar hakkındaki klasik çalışma: Barth (1959).