dergi

NORBERT ELIAS’IN İNSAN BİLİMLERİ KAVRAMI VE BİLGİ SOSYOLOJİSİ 123
bireylerüstü şahsi dinamiği, o denli açık bir biçimde ortaya çıkıyor. Daha önce
belirtildiği gibi, insanlararası ilişkiler, belli bir şahsi yasallığa sahiptirler.
Diğer taraftan, insanlar kendi davranışlarını kendileri belirleyemiyorlarsa ve
bu açıdan başka insanlara bağlı kalıyorlarsa, o zaman bir ‘güç olgusundan’ söz
edilir. Bağımlılık, başkasının davranışlarını yönlendirme gücüdür (Elias, 1971:
98). Bir insan, bir başkasına bağımlı ise, ona karşı bir güç kullanmaktadır; çünkü
başkasını, bu bağımlılık olmadığı takdirde davranmayacağı bir şekilde davranmaya
zorlamaktadır. Elias, mevcut dillere ait terimlerin, bizi hareketli ilişkileri
hareketsiz olgular olarak algılamaya zorladıklarına dikkati çekiyor. Bundan
kurtulmak için Elias, baştan itibaren insanî ilişkileri, karşılıklı insanî bağımlılıkları
ve fonksiyonel ilişkileri araştırırken, denge (balans) terimini kullanıyor. Buna
göre Elias, aynı şekilde güç kavramının statik ve nesneleştirilmiş kullanımına
da karşı çıkıyor; Elias açısından güç, tüm insanî ilişkilerin yapısal bir özelliğini
oluşturmaktadır. “Değişen figürasyonların ya da [...] figürasyon sürecinin merkezinde,
inişli çıkışlı bir gerilim dengesi, yani bir kez bir yana doğru, bir başka
kez diğer yana doğru eğilen gelgit hareketine benzer bir güç dengesi yer alır. Bu
türde inişli çıkışlı güç dengeleri, her figürasyon akıntısının yapısal özelliklerine
has dengelerdir” (Elias, 1971: 143).
Sonuç olarak Elias’ın sosyal değişim ve gelişimlerin açıklanmasını konu alan
figürasyon kavramı çerçevesinde, sosyal bilimlerin ve sosyolojinin konu alanını
figürasyonlar düzleminde güç dengelerinin değişimi ve bunun açıklanması
oluşturuyor. Bu konuda eklenmesi gereken bir başka nokta da, sosyal bilimciler
tarafından incelenen insanlararası bağımlılık yapılarının, figürasyonlar içinde
figürasyonlardan, yani farklı entegrasyon seviyesine sahip figürasyon parçalarından
oluşmasıdır. Bunlar farklı ve her birisi çok sayıda özel alanlara ve disiplinlere
bölünmüş bilim alanları tarafından (sosyoloji, iktisat, siyasal bilimler),
yani fonksiyonel olarak farklılaşmış sosyal bilimlerin yapısı içerisinde işleniyor.
Figürasyon teorisi çerçevesinde Elias, bu figürasyon parçalarının bir sentez
oluşturduğu çok düzlem(li) bir model geliştiriyor. Böylelikle Elias’ın insan bilimleri
kavramı, sentez dışında bir de intradisipliner (disiplinleriçi) perspektiflerin
sentezini gerekli kılıyor.
Psikolojinin 10 rolü
Elias, figürasyon kavramıyla, psikoloji ve sosyoloji arasındaki geleneksel ayrıma,
yani bu iki alanı birbirinden tamamen ayrı ve bağımsız olarak görme fikrine
karşı çıkmaktadır. Ama, her iki alanı da birbirinden farklı olarak algılama
şeklindeki ayrıma karşı değildir. Daha önce değinildiği gibi, Elias’ın insan res-
10 “Ne zaman sosyolojiden söz ediyorsam, aynı zamanda psikososyolojiden söz ettiğimi de söyleyebilirim;
çünkü konu daima insanlardır. Psikoloji ve sosyolojiyi birbirinden bağımsız araştırma
alanları olarak görmeyi güç buluyorum” (Elias, 1985b: 274, dipnot 6).