dergi

241
iktidarını geniş bir zemin üzerinde etkin biçimde tesis eden bir siyasal irade var
olduğu noktada halifelik bu iradeden yana çekim gücüne sahip bir ittihad sembolü
olarak temayüz etti. İslâm dünyasında böylesi bir iktidar odağı ya da merkezinin
kaybolduğu ve yerine aynı etkinlikte bir başkasının vücut bul(a)madığı
anda, yani siyasal bir parçalanmışlığın zemine hakim olduğu noktada halifelik,
kendisi üzerinden ihtilafların dışa vurulduğu bir kaynak oldu. Türkiye’de alınan
karar ise, böylesi bir parçalanmışlığın artık geri dönülmez şekilde, “millet” (ulusdevlet)
adı altında kurumsallaştı(rıldı)ğı “dönüşmüş” dünyada, bu dünyanın bir
parçası olmaktan kaçamayan “Dar-ül İslâm” bünyesinde böyle bir kuruma/makama/sembole
yer olmadığını örnekleyen bir gelişme olarak kaydedilebilir. 47
Dünyanın “Milletler Çağı” denilen bu parçalanmışlık halinin aşılma emarelerini
içinde barındırdığı kimilerince düşünülen geç-modernitenin, ulus-aşırı
kimlik kodlarına dayalı birliktelikleri teşvik ettiği ölçüde yeniden halifelik tartışmalarına
enerji sağlayabileceği düşünülebilir. Bu yönde tartışmalar gündeme
gelmiş 48 olmakla birlikte, sürecin Hilafet’in yeniden ihyasına dönük gelişmelere
gebe olup olmadığını şimdiden kestirmek olanaksızdır. Ancak yine de söylenebilecek
olan, böylesi bir yeniden ihya tasavvurunu geçmişte geçerli olanlardan
farklı bir kavramlar setine dayandırmak zorunda olduğumuzdur. Bu açıdan düşünüldüğünde,
günümüzün bilgisayar-hakim dünyasının ancak siberuzayda
çekim merkezi olabilecek bir “sanal halife”yi taşıyabileceğini söylemek, belki
müjdeci olmak kadar “şeamet tellallığı” olarak da değerlendirilebilir.
KAYNAKÇA
Abdurrazık, A. (1995) İslamda İktidarın Temelleri - Bir İdeolojik Devlet Eleştirisi (çev.) Ö.R. Doğrul-
1927), Birleşik Yayıncılık, İstanbul.
Ahmad, A. (1967) Islamic Modernism in India and Pakistan. 1857-1964.
Ahmed Hilmi, Ş. F. (1979) İslâm Tarihi-2. Cilt (Sadeleştiren: M. Rahmi), Sağlam Kitabevi, İstanbul.
Akgün, S. (tarihsiz) Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik, Turhan Kitabevi, Ankara.
Akgündüz, A ve S. Öztürk. (1999) Bilinmeyen Osmanlı, OSAV, İstanbul.
Alpkaya, F. (1998) Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (1923-1924), İletişim Yayınları, İstanbul.
Arkoun, M. (1999) İslam Üzerine Düşünceler, Metis Yayınları, İstanbul.
Arnold, T.W. (1965) The Caliphate (with a concluding chapter by S. Haim), Routledge and Kegan Paul,
Londra.
Atay, F.R. (1969) Çankaya, Doğan Kardeş Basımevi, İstanbul.
47 Bu bakımdan, bölümün başında kaydedilen Muhammed Ali’nin sözü kadar anlamlı olan şu ifadeleri
de zikretmek yerinde olacaktır: “İslâm hilafetinin katli Arapçılık, Turancılık vb. kavmiyetçi
cereyanların diriltilmesi olayına bağlıdır. Çünkü Osmanlı devletinin bütünlüğünü sağlayan yapı
ırkçı unsurların öne çıkmasıyla bozulmuştur. Ve devlet otuz küçük devlete ayrılmıştır” (Şinnâvî,
1995: 57).
48 Örnekler için bkz. Mısıroğlu, 1993: 368-396; Bulaç, 1995: 220-223; Ömeroğlu, 1996: 207-220.