dergi

HAKKARİ’DE ORAMARÎ ÖRNEĞİ 179
II. Oramarî aşiretinin tarihi
Yukarda aktarılan Oramar’a yerleşim ve köken efsanelerinin dışında, ki bu efsane
yerel halk tarafından aşiretin kökeni olarak kabullenilmiştir, bu yöredeki gelişmeler
hakkında 19. yy. ortaları ve hatta 20. yy. başına kadar hemen hiç bilgimiz
yoktur. Avrupa devletlerinin bu dönemde Osmanlı Devleti’nin topraklarında
yaşayan Hıristiyan azınlık toplumlarına göstermeye başladıkları ilgi sayesinde,
Oramarî’nin Nasturi komşuları da ilgi odağı olmaya başlamışlardır. Aşağı yukarı
18. yüzyılın sonlarından itibaren Oramarî’nin çevresinde ve onlarla birlikte
yaşayan Nasturiler hakkında aralıklı olarak bilgi veren gezginlerin ve misyonerlerin
kayıtlarına rastlanmakta. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yılları Nasturilerin
ve onların Müslüman komşuları Oramarî aşiretinin kaderini tayin edici yıllar
oldular. Burada bu dönemin ayrıntılarına girmeyeceğim. Şu kadarını söylemek
gerekirse, 1914 ile 1935 yılları arasındaki dönem Oramarî için çok önemli siyasi,
yapısal ve iktisadi gelişmeler getirmiştir. Bölge Birinci Dünya Savaşı’nda savaşan
tarafların ordularınca, takip eden yıllarda da Nasturi ve Kürt güçleri tarafından -
her ne kadar Nasturiler’inki kendilerini savunma, Oramarî Kürtleri’ninkisi ise
Nasturiler’e kıyım ve yağma şeklinde olsa da- sürekli saldırılara uğramıştır. 1926
yılında Türkiye ve Irak arasındaki sınırın kesinleşmesiyle Oramar bölgesi iki ülke
arasında bölünmüştür. Büyük bir ihtimalle bu tarihten sonra aşirete mensup
haneler kuzeye ve batıya doğru olan bölgelere yayılıp, daha önce çoğunlukla
Nasturilerin yaşadıkları ve güneye Irak’a ya da doğuya İran’ın batısına kaçmak
zorunda kalanların köylerine yerleşmeye başlamışlardır. 11
Oramar aşireti için bir başka dönüm noktası da şüphesiz 1930’daki Türk devletine
karşı başlattıkları isyandır. Bu isyan bir yandan aynı zamanlarda patlak
veren Ağrı ve Irak’taki şeyh Ahmed Barzani’nin isyanlarıyla -ki şeyh Ahmed Ağrı
isyanına güneyden destek vermek ve Türk ordusunun dikkatini dağıtmak üzere
Hakkari’ye saldırmıştı (Yalçın-Heckmann,1991:70- alâkalı görünse de, aşiret iki
gruba ayrılmıştı: bir grup isyana öncülük edenler ve destek verenler, bir grup da
yeni Türk devletinin tarafında olanlardı. Oramar isyanı hükümetin askerî uçaklarla
bölgeyi bombalayarak şiddet kullanımıyla bastırıldı. 12
1930 Oramar isyanının aşiret liderliği üzerinde önemli bir etkisi oldu. İki geniş
kabilesi, Mefî’ler ve Lemdinî’ler, isyandan değişik oranlarda etkilenmişlerdi.
Cevdet’in bu isyanla ilgili aktardığı bilgiler her ne kadar detayda çok zengin değilse
de, en açık bir şekilde aşiret içindeki bu bölünmeyi yansıtmakta. Bu anlatı
benim saha çalışması sırasında aşiretli köylülerden dinlediklerimle de örtüşmekte.
Buna göre, Mefî kabilesi isyana önder oldu ve yenilgiden sonra kabileye
11 Nasturi’lerin bölgeden kaçışları üzerine daha geniş bilgi için, bkz. Yalçın-Heckmann (1991:61-69).
12 Bu yerel tarihin tuhaf bir anısı, Uçak soyadlı Oramarî’lerde. İddiaya göre aşiretliler ilk kez uçağı
o zaman görmüşler, ve Uçak soyadını almışlar!