dergi

198
ÇİLER DURSUN
line geldiği eğreti bir yapıntı olarak kavramaktadır (Virilio, 1998: 134). Harvey
ise iktidarın, Marx’ın söylediği anlamıyla, yani “kârın unsuru olan an’ların ve
emek zamanının üzerindeki kapitalist hakimiyet”ten kaynaklandığını teşhis etmektedir
(Harvey, 1997: 260). Kârın mülk edinilmesi, bu anlamda, emek zamanın
da mülk edinilmesidir.
Üretim tarzları ile zaman arasındaki ilişkiyi, döngüsel zaman geri ve dönüşsüz
zaman ayrımıyla kuran Guy Debord, ise kendisinin geri dönüşsüz zaman
olarak adlandırdığı doğrusal zaman kavrayışının, öncelikle metaların ölçüsü olduğunu
belirtmektedir. Debord, “...resmen toplumun genel zamanı olarak ortaya
çıkan zaman, sadece bu zamanı oluşturan uzmanlaşmış çıkarları ifade eden
özel bir zamandan başka bir şey değildir” şeklindeki radikal saptamasıyla, genelleştirilmiş
kapitalist zaman örgütlemesinin aslında tikel bir çıkarı temsil
eden zaman örgütlemesi olduğuna dikkat çekmektedir (Debord, 1996: 81-83).
Debord, kapitalizmin gelişmesiyle birlikte, geri dönüşsüz zamanın dünya çapında
birleştiğine dikkat çekmektedir:
Evrensel tarih, bir gerçeklik haline gelir, çünkü bütün dünya, bu zamanın gelişmesi altında
toplanmıştır. Ama her yerde her zaman aynı olan bu tarih, hâlâ tarihin tarih
içindeki reddinden başka bir şey değildir. Bütün gezegen üzerinde ‘aynı gün’, olarak
görünen şey, soyut, eşit parçalara bölünmüş olan iktisadi üretim zamanıdır. Birleşik
geri dönüşsüz zaman, dünya pazarının ve bunun doğal sonucu olarak da dünya çapındaki
gösterinin zamanıdır (Debord, 1996: 83).
Aslında tamamen değişebilir özellikte olan üretim zamanının meta-zaman
olarak bu hakimiyetinde, insan hiçbir şey, zaman ise herşeydir. Debord’a göre
bu örgütleme, gündelik yaşantıda, sahte-döngüsel bir zaman olarak geri dönen
tüketilebilir zamanın görünümü haline gelmektedir (Debord, 1996: 85). Debord’un
önemli vurgularından biri, temeli metaların üretimine dayanan zamanın
kendisinin de bir tüketim metası olduğudur. Ancak Ortaçağ toplumlarının
döngüsel zaman tüketiminden önemli bir farklılığı vardır. Ona göre, eski toplumların
döngüsel zaman tüketimi, bu toplumların gerçek emeğiyle uyum içindeydi;
gelişmiş ekonominin sahte döngüsel tüketimi, üretimin geri dönüşsüz
soyut zamanı ile çelişkiye düşer: “Döngüsel zaman, gerçekten yaşanmış hareketsiz
yanılsamanın zamanı olurken, gösteri zamanı ise yanılsamalı olarak yaşanmış,
kendi kendine değişen gerçekliğin zamanıdır” (Debord, 1996: 87).
Debord’un, gelişmiş kapitalizmin kendi tikel çıkarıyla bağlantılı bir geri dönüşsüz
zaman (doğrusal zaman) ve gösteri toplumunun (modern toplum) sahte-döngüsel
zamanı arasındaki kurduğu ilişki, modernleşme yaklaşımının radikal
bir eleştirisidir. Bu eleştirinin diğer konu başlıklarına aktarılacak ögelerinden
de görüleceği gibi, zamanın günümüzde postmodern olarak adlandırılan
kavranışındaki değişikliklerin ilk belirtilerini, daha 1970’lerin başında Debord,
modernlik ile bağlantılı olarak ele almaktadır. Tıpkı Marshall Berman’ın da,