dergi

190
ÇİLER DURSUN
radigmanın (postmodernizm), bastırılan paradigmanın (modernizm) merkezî
ilgilerinden olan zaman konusunu mekân konusuyla ilişkilendirerek alıkoyduğu
gözlenebilmektedir. 1 Asıl konusu mekân olan çalışmalarda bu eğilim mevcutken,
Mapping the Futures veya Life and Times of Postmodernity gibi, temel
konularını modern ve postmodern zaman sorunlarının oluşturduğu çalışmalarda
ise zaman, bu kez mekânla ilişkilendirilerek sorunlaştırılmaktadır. Kısacası
zaman konusunda çalışmak, mekân konusunu da irdelemeden mümkün olmamaktadır.
Bu yazıda, “geri çekilen ya da bastırılan” olarak zaman konusu, birbiriyle
bağlantılı birkaç zeminde sorunlaştırılacaktır. Toplumsal düzlemde, çeşitli tarihsel
dönemlerde zamanın toplumsal anlamının ne olduğu ve bu anlamın nasıl
ve neden örgütlendiği üzerinde durulacaktır. Sayı-zaman, piyasa-zaman,
din-zaman ilişkisine kısaca bakılacaktır. Bu ilgi, mekânın toplumsal anlamının
örgütlenmesiyle bağlantılı kılınacaktır. Felsefi düzlemde ise, zaman ve mekânın
ne’liği ve Heiddeger ve Bachelard’ın zaman konusundaki kavrayışlarının modernizm
sonrasında sağladığı felsefi açılımlar üzerinde durulacaktır. Çalışmanın
bir başka düzlemini ise, zaman- mekân deneyimindeki değişmeleri üretici
güçlerin gelişmesiyle ve üretim sürecindeki değişikliklerle açıklayan ekonomipolitik
bir yaklaşım oluşturacaktır.
Bu, zamanın doğasının ne olduğu üzerine bir yazı değildir. Zamanın algılanışı
ve kavrayışında binyılın sonundaki dönüşümün izlerinin felsefi, toplumsal ve
ekonomi-politik patikalarda sürüldüğü bir yazıdır. Bütün patikalar, modernist
ve postmodernist çekişmelerin esas dokusunu verdiği engebeli bir arazide
uzanmaktadır. Sorulacak sorular, patikaların ulaştırdığı yerler kadar, arazinin
neden böyle olduğu hakkında da olacaktır.
Özellikle arazinin dokusunu yani yaygınlaşan açıklayıcı çerçevenin (postmodernizmin)
epistemolojik ve ontolojik duruşunu belirlemek, değiştiği iddia
edilen zamanın kavranışının, modernist zaman kavrayışıyla devamlılıkları olup
olmadığını ya da radikal bir kopuşu mu temsil ettiğini düşünebilmek açısından
önem taşımaktadır. Postmodernizmin bir devamlılık ya da kopuş retoriğiyle
bağlantısı kurulduğunda, zaman kavrayışındaki ve algılayışının ele alınışının da
bu bağlantıyla uygunluk taşıması gerekmektedir. Bu demektir ki “postmodernlik,
modernlikten mutlak bir kopuştur” yaklaşımının, zamanı da modernist zamandan
tam bir kopuş olarak kavraması uygun olacaktır. Eğer “postmodernliğin,
modernlikle süreklilikleri” üzerine vurguda bulunuluyorsa, bu kez de zamanın
postmodern kavranışının modernlikle süreklilikleri öne çıkarılmalıdır.
Ya da Kellner ve Best’in belirttiği gibi üçüncü bir yanıt “bir süreklilik ve kesinti
diyalektiğini” savunabilir (Best ve Kellner, 1998: 332). Bu takdirde zaman konu-
1 Belki de yazarın (rastlantı ve olanakların etkisiyle) gerçekleştirdiği okumaların, yönelimi böyle
olanların eserleri ağırlıklı olması bu saptamaya zemin sağlamaktadır.