dergi

TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI ARAYIŞLAR 143
Eğer durum böyleyse, o zaman etnografik araştırmalarımızın metodolojik
olarak başlangıç noktasını ne oluşturabilir? Bir yöntem, çalışmamıza zaman ve
mekân içinde oluşan insan-madde ilişkilerine bakarak başlamak olabilir. Tek
bir maddeyi ya da bir grup maddeyi ve bunları çevreleyen birbiriyle ilişkili pratikler
ağından mülhem duygu, arzu ve imajları kuşatan pratikleri çevreleyen kolektiflikleri
tanımlama zorunluluğundan kaçınabiliriz. Bir nesne etrafında yapılan
somut bir sosyal pratik analiz, konumlandırılmış ve bağlamına oturtulmuş
pratik düzeyinde ele alınabilir. 7
Ürünler genel olarak tüketim ve değişimin nesneleri olarak tanımlansa da, sadece
iktisadi değerleri yoktur, ayrıca bir çok değer yaratan sürecin kesişme noktasını
oluşturan bir kültürel değere de sahiptirler. Bir tüketim faaliyeti sırasında,
ürünlerin maddi ve sembolik boyutları, iktisadi değerleri ve sosyal anlamları ile
karmaşık bir ilişki içindedir (Miller, 1995b). Değer, maddeye içkin bir özellik olmayıp,
yaratıldığı için, ürünler düzeyinde bir analiz, değerin nasıl yaratıldığına
da bakmak zorundadır. Bu da alışveriş sürecinin gerçekleştiği bağlam kadar bunun
arkasında işleyen makro unsurların analizini de gerektirir. Tüketim sosyal
olarak özerk bir süreç olmadığından, tüketimle ilgili herhangi bir bakış açısı toplumsal
yeniden üretimin makro süreçleriyle, tüketimin sosyal projelerini birleştirmek
ve ikisi arasındaki ilişkiyi de incelemek zorundadır (Friedman, 1995: 17).
İktisadi değer, kültürel değer gibi, belirli sosyal durumlarda toplumsal olarak
müzakere edilir. Herbiri sosyal birer kurgu olan talep, arzu ve güç kesiştiğinde
ancak iktisadi değer yaratılabilir (Appadurai, 1986: 4). Talebin kaynağı ne bireydedir
ne de iktisadın alanının içindedir, tersine tarihsel olarak belli sosyal ve
ekonomik koşullarda etkin olan kolektifliklerin müzakeresiyle oluşturulan tanımlardadır
(Bu konuyla ilgili olarak bkz. Friedman, 1990: 102). Appadurai
(1986), Simmel gibi, iktisadi değerin sınırlarını değişimin belirlediğini ve bunun
da bireysel ve kurumsal stratejilerin de dahil olduğu siyaseten belirlenen bir
proje olduğunu vurgular. Tüketim, toplumsal denetime ve siyasal yeniden tanımlanmaya
tabidir (age.:6). Bu yüzden tüketim, daha büyük bir resmin, sosyal
ve kültürel olan tarafından kurulmuş bir projenin parçasıdır. Dolayısıyla tüketimle
ilgili analizler tüketicilerin hangi yollarla nasıl oluştuğu sorusundan ayrılamaz.
Tüketicilerin oluşumunun biçimlerine dair olan soru daha genel olarak
sosyal deneyimin belirli sosyal ortamlarda büründüğü hallerle ilgilidir. Tüketim,
toplumdaki belirli grupların daha geniş kültürel stratejilerinin içinde şekillenir.
Tüketim, bütünüyle maddi kavramsallaştırmalarla ayrı bir alan olarak görülmesine
rağmen, daha geniş toplumsal bağlamı dikkate alındığında bu iddia geçersizdir
(Friedman, 1995). Tüketimin kökleri daha geniş tarihsel ve antropolojik
bir fenomenin içinde yeralmaktadır ve bu bağlamda incelenmek zorundadır.
7 Böyle bir duruşun “konumsal yöntem”le (situational method) benzerliği vardır. Bu yöntemin yeni
bir değerlendirmesi için bkz. Rogers ve Vertovec, 1995.