dergi

232
Son iki grup 1920’lerin ikinci yarısında birbiriyle ciddi bir sürtüşme içine girdi.
İlginçtir ki daha önce Türkiye deneyiminde gözlendiği gibi Mısır’da da milliyetçiliği
ideolojik temel alan siyasi unsurlarla halifelik dolayımıyla İslâm birliğini ideolojik
bir araç olarak kullanmaya çalışan monarşi yanlısı siyasal aktörler karşı
karşıya gelmekteydiler. Bununla birlikte dinsel otoritelerin kongre istekleri milliyetçi
Mısır hükümetinin sert muhalefetine ve ülkede İbni Suud’u destekleyen bazı
Vahhabi eğilimli çevrelerin yarattıkları güçlüklere karşın, bir yıllık bir ertelemeyle
de olsa gerçekleşme olanağı buldu (Kedourie, 1963: 226; Kramer, 1986: 90).
Kahire Hilafet Kongresi üstük örtük biçimde Kral Fuad’ı halife seçmeyi amaçlayan,
bu amaçla iki yıla yakın bir süredir El-Ezher uleması öncülüğünde ve Saray’ın
gizli mali desteğiyle yürütülen bir inisyatifin, zaman içinde bu amaca
ulaşmanın imkansızlığıyla yüzleşe yüzleşe geldiği bir noktada ve baştan mağlup
bir havada Mayıs 1926’da toplandı. Kongre hem İslâm dünyasının bütününün
desteğini alamamış, hem Mısır içinde kendisine muhalif odaklarca yıpratılmış,
hem de başta İngiltere olmak üzere Fransa ve İspanya gibi Müslümanların yaşadığı
topraklarda hükmü geçen Batılı devletlerin manipülasyon ve empozeleriyle
malûl olmuştu (bkz. Kramer, 1986: 86-105). Kramer’in (agy.) Kongre’ye giden
süreci ayrıntılı inceleyerek yaptığı değerlendirme, dönemin İslâm dünyasının
“İttihad-ı İslâm” esprisinden ne kadar uzakta ve değişik ölçeklerde tezahür
eden yerel/bölgesel iç çekişme ve hesaplaşmalarla nasıl yoğun bir şekilde meşgul
olduğunu gözler önüne serer. 35 Öyle ki yukarıda zikredilen Prens Ömer Tosun
örneğinde, Mısır kraliyet ailesi içerisindeki karşıtlıklar dahi söz konusu süreçte
açığa çıkmıştır (bkz. Kramer, 1986: 89).
Bu koşullarda ne Kongre tüm İslâm dünyası üzerinde çok fazla etki ve ağırlık
sahibi olabildi, ne de Kongre’nin sonunda alınan kararlar bir önem taşıdı. Gündemi
halife seçmek değil, halifeliğin ne olduğunu tanımlamak ve gerekli olup
olmadığını tartışmak oluşturdu (Kramer, 1986: 100). Kongre gerçekte kendisinin
bir “fiyasko” olduğunu belgeleyen üç belirgin karara vararak sonuçlandı: (1) Halifelik
Müslümanlar için bir zorunluluktur. (2) Ancak halihazırda Müslümanlar
arasında bu kuruma işlerlik kazandırmak imkansızdır. (3) Bu nedenle halifelik
konusunun nasıl halledileceğine karar verecek daha ileriki kongrelere hazırlık
aşaması olması itibariyle Kongre’nin farklı İslâm ülkelerinde uzantılarının oluşturulması
sağlanmalıdır (Kedourie, 1963: 227).
Halife seçme yolundaki bu başarısızlıktan sonra, sorun 1931’de İngiliz manda
yönetimi altındaki Filistin’de Kudüs Müftüsü Emin el-Hüseyni tarafından organize
edilen ve Hindistan’dan Şevket Ali’nin (izleyen alt-bölüme bkz.) de hazırlık
35 Buna ilişkin bir örnek Endonezya’dan verilebilir. Kongre’ye daveti büyük bir memnuniyetle kabul
eden ve katılacak delegasyonu oluşturmak üzere girişimde bulunan bir reformist İslâmcı
hareket, daha sonra aynı ülkeden kendisine rakip bir başka Müslüman hareketin de davet edildiğini
öğrenince, temsilciler Kral Fuad’ın halife ilan edileceği yolundaki söylentileri bahane ederek
Kongre’ye katılmaktan vazgeçerler (Kramer, 1986: 95-96).