dergi

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İLK YILLARINDA EVİŞİNİN RASYONELLEŞMESİ 57
Evin modern anlamı nerdeyse sıfat olan “evcil” kadar radikal bir değişikliğe uğramıştır.
Evin ne olması gerektiği ya da evin ne olarak yapılabileceği önemli sorulardır (Öğretmenler
Okulu Raporu: 4).
Görüldüğü gibi, Taylorizm söylemi fabrika işçilerini makineleştirmeyle yetinmedi,
kadınların yaşamında da reformlar yapmaya çalıştı.
“Amerikalı Taylorizm mühendisleri metodlarını ‘evrensel ölçekte’ ve herhangi
bir coğrafi yerleşimde uygulanabilecek şekilde tasarladılar.” 11 Birinci Dünya
Savaşı’ndan kısa bir süre sonra bilimsel yönetim fikri Avrupa’da ciddi bir ilerleme
kaydetti. 12 Taylor’un prensipleri Weimar Almanyası’nda ve Fransa’da, hem
fabrikalarında hem de evlerinde Taylorcu metodları uygulamaya başlayan sanayicileri
ve politikacıları büyüledi. 13 Çıkışından fazla bir süre geçmeden Taylor’un
metodları sömürge ve yarı sömürge ülkelerde de yayılmaya başladı. Tahayyül
edilen “modern” için makineleşme yeni bir işaret oldu. Bu ulusların yönetici
sınıfları sömürgeci efendileriyle rekabet edebilmek için Taylor’un “rasyonel”
metodlarını benimsemeye başladılar (Ellul, 1964: 118).
Erken cumhuriyet dönemi Türkiyesi bilimsel yönetim tekniklerini ilk alanlardan
biri oldu. Türk devlet ve iş adamları, bağımsızlığın yeni kazanıldığı savaş
sonrası Türkiyesi’nde en çok Taylorizmin bilimsel yöntemlerinin zenginlik getirici
olduğunu düşünüyorlardı. Verimlilik, zayiatın düşmesi ve üretkenlik yeni
devletin en temel prensiplerini oluşturdular. Ancak Taylorizm yalnızca Türk
fabrikalarına girmekle kalmadı, evlere de girdi.
1927’de Türk eğitimini denetlemesi ve içinde bulunduğu hal üzerine bir rapor
hazırlaması için Türkiye’ye davet edilen John Dewey gibi Batılı eğitim uzmanlarının
tavsiyeleri üzerine Türk Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Kız Enstitüleri
açıldı (1928-29). Enstitülerin kuruluş amacı genç kadınları “ileri bir aile
müessesesinin içinde bir anne olarak yetiştirmekti”. 14 “Düzen”, “rasyonalite” ve
“disiplin” gibi fikirlerin orta gelir düzeyli Türk hanelerine girmesinde bu enstitüler
merkezî bir rol oynayacaktı. 1940’a gelindiğinde İstanbul’dan Diyarbakır’a
32 şehirde 35 kız enstitüsü, Türk kadınlarını hem “ulusal kültür”e uygun hem
de ev işlerini yapmada “bilimsel” yöntemlere göre eğitmekteydi. Bu şehir merkezli
okulları tamamlayıcı olarak da 59 kasabada amacı “Yetişkin kadınlarımıza
ileri bir ev ve cemiyet hayatının metodlarını, bilgilerini öğretmek” 15 olan 65 ta-
11 Copley, 1923. Copley, Taylor’ın resmî biyograficisi idi.
12 Milletler Cemiyeti, Uluslararası Çalışma Örgütü (1927) International Economic Conference: Scientific
Management in Europe, Cenevre.
13 Weimar Almanyası’nda Taylorizm’in eve ve fabrikaya uyarlanmasına yönelik çalışmalar için
bkz. Nolan (1990). Fransa’da bilimsel yönetimin yayılmasına yönelik çalışmalar için bkz. Drury
(1922).
14 Bkz. Onay, 1938: 8.
15 Kız Enstitüleri ve Sanat Okulları Sergisi: 8.