dergi

TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI ARAYIŞLAR 135
Friedman (1995 ve 1996) bu kavramlara çok sıcak bakmamaktadır. Çünkü
Friedman’a göre kreolleşme ve melezlik kavramları kültürü bir nesne gibi “müzelik
hale getirir”. Bu kavramlar “iki arada bir derede kalmış özselci” (1995: 82)
kavramlardır çünkü “ ... dayandığı kültür tanımında kültür bir metin, başka kültürlerle
karışma ve harmanlanma gibi özelliklere sahip bir madde olarak algılanmaktadır”
(age.). Bunun nedeni ise bu bakış açısının tamamen birbirinden
farklı kültürel kökenler ya da ‘kültürler’ temelinde oluşturulmuş olmasıdır. Nesneleştirme/kavramsallaştırma
(objectification), ‘kreol’ kategorisine ‘zaman
içinde geçerlilik’ bahşetmektedir (age.: 83). Dolayısıyla, Friedman’a göre ‘öteki’ni
kurmanın temel aracı tamamen elden bırakılmaz, kreolleşme ve melezleşme
“ötekiliğin antropolojik olarak metinleştirilmesinin bir başka aracı” haline
gelir ve bu yeni karışım ise öz olarak tanınır.
Benim kendi bakış açım Friedman’ınkiyle benzerlik taşır. Bir başka deyişle,
eğer melezlik kurgularını oluşturan kesimler kaçınılmaz olarak farklı kültürel
mantık ve rasyonalitelere sahiplerse, bu durum kültürler arasında a priori ontolojik
bir farklılık bulunduğu varsayımını doğrular. Ayrıca, bu tür farklılıklar, kapalı
kültürler ve sınırları belli etnisiteler ve toprak parçaları tarafından örtük
olarak oluşturulurlar. Böyle yaklaşımlar içerisinde ‘tireli’ ve ‘melezlik’ kavramlarının
birbirlerinin yerine kullanabilir olması da zaten, toprak parçası, kültür ve
etnisite arasındaki sorgulanmamış ilişkinin bir göstergesidir. Benzeri bakış açılarında
sınırları belirleme çabası gerçek bir sürecin özellikleri tarafından belirlenmeyebilir
(bkz. Wicker, 1996). Her ne kadar melezlik kavramı kültür ve kimliklere
‘akışkanlık’ özelliği atfetse de, ulusal ya da ulusaşırı coğrafi bir toprak
parçası fikri içinde tanımlanmaktadır. Dolayısıyla, ‘farklılık’a yapılan bunca övgüye
rağmen, melezlik söylemi bu ‘farklılıklar’a sınırlar koyar. ‘Farklılıkların
kaynaklar’ı pratikle belirlenmez, önceden tanımlanmıştır. Zaten başka bir şekilde
kültürü bir kod ya da bir madde gibi ele almak mümkün olmazdı.
Buna ek olarak, kreolleşmiş biçim ve kimliklerin neden kaçınılmaz olarak hiyerarşileri
altüst ettiği de çok net değildir. Bu bakış açısı, azınlık-çoğunluk ikiliğini
eleştirse de, kreolleşmenin, gruplar arası eşitsiz güç ilişkileri üzerine kurulmuş
hiyerarşik bir ayrımcılığın üstesinden geleceği anlamına gelmez. Bir düzeyde
karşı koyuş diğer bir düzeyde ayrımcılığı üretebilir (Çağlar, 1995b). Sözü edilen
bu teorik zayıflıklar, melezlik ve/veya kreolleşme kavramlarını özselci kültür kavramsallaştırmalarından
bir kopuş olarak ilan etmenin imkansızlığını gösterir.
Cemaat kurgusu
Sınırları belli alanlar arasında köprü rolü üstleneceği iddia edilen melez/kreol/tireli
kimlikler sadece kökene dair bir ayrılığa değil aynı zamanda a priori
olarak mekânsallaştırılmış (spatialised) cemaatlerin varlığını kabul eden ortalama
bir sezgiye de dayanır (Gupta ve Fergusan, 1992; Stolcke, 1993). Bu son var-