dergi

54
YAEL NAVARO-YAŞIN
edileceği, nasıl tepki gösterileceği ve nelerin reddedileceği konusundaki diyaloglara
aktif bir şekilde katılırlar. “Diyalog” bağlamında, Mikhail Bakhtin’in tarih
fikrine göre, Avrupa’dan gelen “şeyler” sürekli olarak yeniden şekillenir ve yeniden
tanımlanır. 7 Bunun ötesinde, sömürgeleştirilmiş ulusların çoğunun Avrupalılarla
karşılaşmadan önce kendilerine özgü “rasyonellik”, “disiplin” ve “düzen”
fikirleri vardı. “Düzensizlik” onların doğal hali değildi. Mısır ve Türkiye gibi
yerlerde yerli kültürler “disiplin” biçimlerine fazlasıyla aşinaydı. Ortadoğu’da,
basmakalıp bir şekilde “modernizasyon” dönemi diye adlandırılan dönemden
(örneğin on dokuzuncu yüzyıl) önce Arap ve Osmanlı orduları, kurumları ve
bürokrasileri farklı “düzen” biçimleri denemişler ve yerleştirmişlerdir. Böylece
“dönüşüm” Foucault’nun “söylemsel kopuş” fikrindeki gibi ani ve süreksiz olmamış,
aksine eski “düzenli” kültürel yaşam biçimleri ile daha çok süreklilik ve
kaynaşma göstermiştir.
Lisa Rofel’in, 1978-79 ekonomi reformlarından sonra Çin’deki ipek fabrikalarında
yürütülen bilimsel yönetime dair yakın zamanda yaptığı çalışma, yabancı
disiplin tekniklerinin benimsenmesi sürecinde görülen kültürel kaynaşmaları
inceliyor. Post-modernizmin (özcü) “modernlik” kurgularının mükemmel
bir eleştirisini yapan Rofel, Çin’deki kültürel bağlamın özelliklerini ortaya
çıkarır. Bu bağlamda, işçilerin eski kültürel mekân mantığına dair hatıralarının,
Batılı biçimlerin kolayca taklit edilmesini nasıl engellediği görülmekteydi
(Rofel, 1992: 93-114). Bu etnografik makalede de, Türk kadınlarının yirminci
yüzyılın başlarında ev işleriyle ilgili girdikleri diyaloğun analizi üzerinden “modern”in
kurgulanışındaki kültürel çeşitliliğe dikkat çekmek istiyorum. 8 Hane
“rasyonalizmi” kavramlaştırmalarına vurgu yaparak Rofel gibi ben de analitik
“modernlik” kategorisini eleştirmeyi amaçlıyorum. “Modernliği”, Türkiye’nin
ancak giriş yapabildiği, Aydınlanma Avrupası’nın ise ulaştığı doğal bir aşama
olarak görmek yerine onu, Türk milliyetçilerinin ve diğerlerinin kültürel olarak
(ve böylece de farklı biçimlerde) tahayyül ettikleri tarihsel bir kurgu olarak ele
alacağım.
Türk evlerinin nasıl “modern”leşmiş olarak düşünüldüğünü sorgulayacağım.
Ev düzenlenmesi ve aşçılık, dikiş ve bulaşık yıkama gibi ev işleri için yeni olan,
tavsiye edilmiş teknikleri inceleyerek Kemalist milliyetçiliğin çoğu orta sınıf
olan geniş bir kadın kitlesini nasıl etkilemeyi amaçladığını göstereceğim. “Daha
düzenli” evleri savunan Kız Enstitüleri, Avrupa hane Taylorizmini yeniden üretmek
yerine, o zamanlar Türkiye’ye nüfuz etmiş genel “rasyonalite”, “verimlilik”
ve “düzen” söylemleri hakkında belli sektörlere yönelik canlı diyalogların yer
alabileceği verimli alanlar yaratıyorlardı. İşte, hane Taylorizmi üzerine Avrupa
7 Bkz. Bakhtin, 1986 ve Bakhtin, 1981
8 Bu makale, Mitchell’in ve Rofel’in çalışmalarının bir adım ilerisinde, toplumsal cinsiyet ve beden
disiplini çalışmalarını da içerir.